Sosial Liberalizm haqda Görüşüm: Liberalizm

Azərbaycan bizim təsadüfən doğulduğumuz yer olmasına baxmayaraq bizden gözlənən bu torpaqlarda yaşayan cəmiyyət üçün bütün həyatımızı həsr etməkdir. Halbuki bunu belə görənlər anlamırlar ki, biz liberallar inanırıq ki, fərd cəmiyyətə yox, cəmiyyət fərdə xidmət etməlidir. Yalnız belə olduqda insan ləyaqəti hər hansı mücərrəd sosial vəziyyətdən qoruna bilər.

Və liberal yanaşma insanların azadlıqlarını qorumaqla bərabər bu azadlığın limitini digərlərinin azadlığının başladığı nöqtə olaraq göstərir. Bunun üçün anaxizmdən fərqli olaraq dövlət bu balansı qorumalıdır.

Həmçinin liberalizm hər hansı müəyyən sinifin və şəxsin azadlığının qorunması deyil cəmiyyətin hər təbəqəsinə azadlıqların və bərabərliyin yayılmasıdır. Buna əsasən, liberal baxışda  azadlıq və bərabərlik qarşıdurması yoxdur və bunlar birbirilərini tamamlayan anlayışlardır.

Liberallar fərqindədirlər ki cəmiyyəti formalaşdıran qadın və kişilər yekun həqiqətlərə malik olmasalarda bu arayış insanlıq üçün davam edəcək. Ve John Stuart Millin dediyi kimi zamanəyə görə həqiqətlər dəyişdiyi kimi bugünün həqiqətləri sabahın səhvlərinə ehtiva edə bilər.

Liberallar hər bir tezisin bir anti tesizi olduğunu qəbul edirlər həmçinin inkişaf üçün sintezin gərəkliliyini də görürlər. Lakin bizlər dialektik materialistlərdən ferqli olaraq dialektikanın sonunun gəlməcəyinə həmçinin nə cəmiyyətin yekun vəziyyətə (komunizm kimi) gəlməsinə nə də kəskin siyasi həl yollarına inanırıq. İnsan və cəmiyyət arasında ziddiyyətlər aradan qaldırılmayacaq, ancaq yeni keyfiyyətli həl yollarının əldə olunması üçün hər dəfə yeniləri olacaq.

Liberalizmdə din qarşı durması yoxdur həmçinin liberallar əqidə azadlığını qorumaqla bərabər toleranslığı və dinlər arası bərabər hüquqluğu əsas sayılır. Liberal baxışda hər hansı səmavi dinin (əqidənin) qadağan olunmasına qarşı çıxmaqla bərabər dindarların da digərləri üzərində hegemoniyasını da pisləyir.

Liberalizm və demokratiya arasında ziddiyət ancaq tamamlayıcıdır. Belə ki, Demokratiya idarəçilik forması kimi sadəcə səs çoxluğu ilə qanuni qayda nəzəriyyəsi kimi təsvir edilə bilər. Çoxunluğun qaydası amansızlıqla azlıqların hüquqlarını pozsa və azınlığın çoxunluq olma şansı verilməsə (söz azadlığı və Azad seçki) Demokratiya avtoritarlaşmağa başlayır. Ona görə də liberalizmdə dövlət idarəçiliyində iqtidarın limitlərinin müəyyənləşməsi və tənzimlənməsi əsasdır, həmçinin güclər ayrılığı və onların əvəz edilmə  ehtimalının qorunması əsas öncəlik hesab edilir.  Bir sözlə, liberallar üçün demokratiya cəmiyyətin xoşbəxtliyinə daha az zərər vuran idarəçilik sistemi kimi qəbul edilir.

Əlbətdə ki liberalizm və liberallar haqda yazdıqlarım “liberalizm dəryasından bir damladır” ancaq bu yazdıqlarımdan sonra ümid edirəm ki hər azadlıqdan, demokratiyadan və tərəqqidən bəhs edənin liberal olmadığı kimi suni liberalları da ayıracaqsız.

Qeyd: Həmçinin liberalların da aralarında fərqli qolları var: klasik liberallar, sosial liberallar, neo liberallar və anarko kapitalistlər. Mən özümü sosial liberal olaraq görürəm və bu haqda daha geniş yazacam.

 Toğrul İsaoğlu

Toğrul İsaoğlu

İsaoğlu “Nümayəndə Əsaslı Modelləşdirmə və Simulyasiyanın Dinamik Rəqabət Strategiyası” mövzusu üzrə tezisi ilə Boğaziçi Universitetindən məzun olub