Siyasi İdeologiyalar – Liberalizm
“Liberal” kəliməsi 14-cü əsrdən bəri müxtəlif mənalarda (azad insan, düzgün insan, açıq görüşlü insan) işlədilməsinə baxmayaraq, ilk dəfə 19-cu əsrdən başlayaraq siyasi məna kəsb etməyə başladı. Belə ki, “liberalizm”in 1812-ci ildə ilk dəfə İspaniyada siyasi mənada işlədilməsi ilə artıq bu kəlimə Avropada bir siyasi cərəyan, ideologiya olaraq tanınmağa başladı.
Siyasi ideologiya olaraq liberalizm 19-cu əsrdən əvvəl mövcud olmasa da, onun yaranma və təkamül inkişafı Orta Əsrlərə qədər gedib çıxır. Belə ki, bu dövrdə Avropa ərazisində iki əsas hakimiyyət – kral və kilisə hakimiyyəti var idi. Cəmiyyətin əsas sinifləri azınlıq təşkil edən feodallar, zadəganlar, dini kəsim və çoxluğu təşkil edən xalq – əkinçilər, maldarlar və digərləri idi. Orta sinif demək olar ki, yox idi. Bu dövrdə iqtisadiyyat kənd təsərrüfatına əsaslandığı üçün əsas idarə etmə vasitəsi torpaq idi. Torpağı olan şəxs xalq üzərində öz mütləq hakimiyyətini qururdu. Beləliklə də orta əsr Avropasında biri biri ilə çaxnaşmada olan, xalq üzərində tam mütləq hakimiyyəti ələ keçirmək istəyən kral və kilisə hakimiyyəti arasında mübarizə gedirdi.
Daha sonra, ticarətin inkişafı bu cəmiyyətlərdə şəhərlərin yaranmasına və inkişafına, o cümlədən yeni bir sinif, burjuaziyanın ortaya çıxmasına və zamanla güclənməsinə səbəb oldu. Şəhərləşmə və orta sinifin yaranması öz növbəsində yeni bir mədəniyyətin – insanı əsas dəyər olaraq götürən, və insan azadlığına əsaslanan ideyaların yaranmasına səbəb olurdu. Çünki ticarət və şəhər azad insan tələb edirdi. Belə ki, Avropada Rönesans, Aydınlanla, Dini reformasiya, bunların ardınca isə Sənayeləşmə və Fransız İnqilabı liberal ideyaların yaranması və formalaşması üçün zəmin yaratdı. Bu yeni ideyalar özündən əvvəlki dini və mühafizəkarlıq ideyalarına qarşı və onlara üsyan olaraq yaranmışdı.
Liberalizmin prinsipləri və təqdim etdiyi dəyərlər bunlardır:
Fərdiyyətçilik – İndividualizm
Fərdiyyəçilik 17-18 əsrlərdə geniş yayılan “təbii haqqlar nəzəriyyəsi”ndən (müasir mənası ilə insan hüquqları) qüvvət alır. Bu inanca görə insanların onların yaradıldığı gündən bəri müəyyən təbii haqqları vardır ki, bu haqqları da onlardan heç kim ala bilməz. Bu haqqlar həmin insanın insan olma səbəbi və insanlığının bir parçasıdır. Beləliklə liberalizm özündən əvvəlki ideologiyalardan fərqli olaraq əsas dəyər kimi insanı qəbul edir və hər şeyin ölçüsünün insan olduğunu bildirir. Fərdiyyətçilik liberalizmin fundamental dəyəridir və digər bütün prinsiplər bu dəyər üzərində formalaşır.
Azadlıq
Fərdin özünü cəmiyyətdə tapması və potensialını reallaşdırması üçün ona uyğun şərait lazımdır. Liberallara görə isə fərd üçün ən uyğun şərait azadlıq mühitidir. Azad bir cəmiyyətdə fərd özünə ən yaxşı və ən xeyirli olanı tapacaq və onu reallaşdıracaqdır. Buna görə də, liberalizmin qarşısında qoyduğu ikinci məqsəd fərdin azadlığı məsələsidir.
Ağıl, Rasyonalizm
Xüsusilə Orta Əsrlərin kilisə hakimimiyyətinə qarşı olaraq inkişaf etdirilmiş bu dəyər insanın öz qərarını özü verməli olduğunu müdafiə edir. Belə ki, dinin və digər mühafizəkar ideyaların əksinə olaraq liberalizm hər bir insanın öz həqiqətini tapma və bunun ardınca getmə potensialında olduğunu bildirir və bunun üçün də insana ağıl işıq tutacaqdır. Bundan başqa liberalların düşüncəsinə görə hər bir problemin mütləq ağılla bir cavabı vardır və müharibə, konflikt ağılın bitdiyi nöqtədir.
Ədalət
Ədalət anlayışı fərqli ideologiyalarda fərqli cür qəbul edilir. Liberalizmdəki ədalət anlayışı əsasən siyasi, iqtisadi, hüquqi bərabərlik prinsiplərinə əsaslanır. Fürsət bərabərliyi anlayışı liberal fəlsəfədə ədalətin əsası sayılır. Liberallara görə insanlar zehni və fiziki mənada bərabər olmadıqları üçün onların maddi bərabərliyini də yaratmaq mümkün deyildir. Ona görə hüquqi və digər bərabərliklər və ədalət olan bir cəmiyyətdə bir insanın uğursuzluğu sistemlə deyil, bir başa onun potensialı ilə əlaqədar olacaqdır. Bu da cəmiyyətdə narazılıq yaratmayacaq. Liberallara görə sosialistlərin irəli sürdüyü sosial bərabərlik anlayışı bərabər olmayan insanları bərabər göstərmək cəhdindən başqa bir şey deyil.
Toleranslıq və Plüralizm
Toleranslıq digərlərinin bizim qəbul etmədiyimiz şəkildə danışıq, davranış və düşüncələrinə göz yummaq deməkdir. Liberalizmin ən əsas prinsiplərindən biri olan toleranslığı Volaire belə izah edir. “Söylədiyin şeydən iyrənirəm, amma sənin bunu söyləmə haqqını ölümünə müdafiə edəcəyəm”. Toleranslıq anlayışı liberalizmin fərqli düşüncəli və inanclı şəxslərin bir yerdə, bir birlərinin hüquqlarını pozmadan yaşaya bilməsi üçün dəstəklənən bir dəyərdir.
Toleranslığın məntiqi nəticəsi isə plüralizmdir ki, bunun da məqsədi fərdlərin haqqlarını qorumaq və onların bir arada mövcudluğunu təmin etmədir.
Liberalizmin təsnifatı
Liberalizm haqqında bir çox təsnifatlar olmasına baxmayaraq, ən yayqın olanı, klassik və modern liberalizm təsnifatıdır. Əgər klassik liberalizm, dini və mühafizəkar ideyalara qarşı yaranmış və onlara üsyan fonunda meydana gəlmişdisə, modern liberalizm, K.Marksın dili ilə desək “vəhşi kapitalizmin” əskiklərinin bərpasına yönəlmişdi. Belə ki, modern liberalizm bir başa sosialist ideologiyadan təsirlənmişdir.
Klassik Liberalizm (19-cu əsr liberalizmi) | Modern liberalizm (20-ci əsr liberalizmi) |
Eqoist fərdiyyəçilik – fərdin əsas məqsədi öz həzzini və mənfətini artırmaqdır. Fərd eqoistdir. Sosial məsuliyyəti çox aşağıdır. | İnkişafçı fərdiyyətçilik – fərdin əsas məqsədi potensialını reallaşdırmaqdır. Fərd sosial məsuliyyətlidir. |
Neqativ azadlıq – Əsas olan fərdin azadlığına xarici təsirlərin, dövlət təsirinin olmamasıdır. | Pozitiv azadlıq – Sadəcə neqativ azadlıq fərdin normal yaşaması üçün kifayət deyil. Buna görə də dövlətin müdaxiləsi vacibdir. |
Neo-klassik liberalizm – Bazar fundamentalizmi deməkdir. Dövlətin iqtisadiyyata təsirini və müdaxiləsini qətiyyən olmamalıdır deyir. Adam Smith və F.Hayek tərəfindən dəstəklənir. | İqtisadi İdarə – Dövlət müəyyən sahələrdə iqtisadiyyata təsir etməli və onu nizamlamalıdır. Bunsuz daimi inkişaf mümkün deyil. |
Sosial Darwinizm və Faydaçılıq – Dövlətin müdaxiləsini qətiyyən pisləyir. Fərdlərə tam azadlıq verməsini tələb edir. Fayda arzusunun sistemi ayaqda saxlayacağına dərin inam var. | Sosial Liberalizm – Rifah dövlətini və dövlətin fərdlərin yaxşı yaşaması üçün şərait yaratmalı olduğunu dəstəkləyir. |
Qaynaqlar:
- Andrew Heywood, “Siyasi İdeolojiler: Bir Giriş”, Adres Yayınları, Mart 2010
- Gaus Gerald, “Liberalism”, Stanford University, First Published Thu Nov 28, 1996; Substantive Revision Thu Sep 16, 2010, Http://Plato.Stanford.Edu/Entries/Liberalism/
- Halis Çetin, “Liberalizmin Tarihsel Kökenleri”, C.Ü. İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 2002
Pingback: where to buy cialis
Pingback: cialis on line
Pingback: Buy pfizer viagra in canada
Pingback: Brand viagra professional
Pingback: cheap cialis
Pingback: cialis 20
Pingback: how much does cialis cost at walmart
Pingback: cialis
Pingback: viagra 50mg
Pingback: viagra generic
Pingback: viagra generic
Pingback: generic ed pills
Pingback: top erection pills
Pingback: best ed pills at gnc
Pingback: cialis online
Pingback: canadian pharmacy online
Pingback: Buy cialis online
Pingback: levitra 20mg
Pingback: levitra usa
Pingback: levitra
Pingback: ocean casino online
Pingback: casino real money
Pingback: viagra alternative
Pingback: online slots for real money
Pingback: online casino
Pingback: payday loans online
Pingback: quick cash loans
Pingback: pay day loans
Pingback: viagra cost
Pingback: casino slots gambling
Pingback: cialis internet
Pingback: roulette new york
Pingback: onbling download
Pingback: slot machine games
Pingback: new cialis
Pingback: cialis 20
Pingback: buy cialis
Pingback: cialis internet
Pingback: slot machines
Pingback: casino world
Pingback: online casino usa real money
Pingback: online casinos real money
Pingback: viagra coupon
Pingback: cheapest viagra
Pingback: order viagra online
Pingback: generic cialis at walmart
Pingback: real casino online
Pingback: https://www.jueriy.com/
Pingback: pharmacy cialis cadupi
Pingback: avodart 0,5mg price
Pingback: cheapest Premarin 0,3mg
Pingback: cardizem 60mg online pharmacy
Pingback: catapres united kingdom
Pingback: ceclor cost
Pingback: where can i buy ceftin
Pingback: celebrex for sale
Pingback: celexa united states
Pingback: cephalexin online pharmacy
Pingback: cipro online pharmacy
Pingback: where to buy claritin
Pingback: casino world
Pingback: casino slots
Pingback: online casino usa real money
Pingback: slot machine games
Pingback: casino
Pingback: slot games
Pingback: online casinos for usa players
Pingback: best online casino real money
Pingback: big fish casino online
Pingback: rivers casino
Pingback: insurance auto
Pingback: auto liability insurance
Pingback: erie car insurance quotes group
Pingback: auto liability insurance
Pingback: erie car insurance
Pingback: auto car insurance quotes
Pingback: nationwide insurance
Pingback: allstate car insurance quotes
Pingback: direct line car insurance quotes
Pingback: cheap insurance car
Pingback: quick personal loans
Pingback: cash for payday loans
Pingback: where to buy viagra online
Pingback: payday loans no credit check
Pingback: installment loans in memphis tn
Pingback: bad credit quick loans
Pingback: online bad credit loans tn
Pingback: payday loans near me
Pingback: quick personal loans
Pingback: cbd oil price at walmart
Pingback: pure cbd oil for sale
Pingback: cbd oil for anxiety
Pingback: viagra medication online
Pingback: cbd oil price at walmart
Pingback: cbd oil dogs
Pingback: sildenafil online prescription
Pingback: cbd oil for pain relief from ra
Pingback: generic sildenafil uk
Pingback: cbd oil side effects in dogs
Pingback: order viagra for women
Pingback: cbd oil
Pingback: cbd oil online amazon
Pingback: Buy viagra on internet
Pingback: cheap research paper writers
Pingback: cheap canadian viagra online
Pingback: essay help
Pingback: viagra recreational use
Pingback: what is the best essay writing service
Pingback: buy college essay
Pingback: buying essays
Pingback: essay writer online
Pingback: how to purchase viagra
Pingback: writing college essay
Pingback: should homework be abolished
Pingback: essaywritingservices.us.com
Pingback: buy cheap essay
Pingback: cleocin nz
Pingback: clomid usa
Pingback: online generic viagra india
Pingback: Sale viagra
Pingback: how to buy clonidine
Pingback: clozaril 25 mg prices
Pingback: Cost viagra
Pingback: cost of colchicine 0,5 mg
Pingback: symbicort inhaler cost
Pingback: cialis for women
Pingback: where to buy combivent 50/20mcg
Pingback: help with essays assignments
Pingback: coreg 25 mg purchase
Pingback: cialis
Pingback: cheap coumadin
Pingback: cozaar 25 mg australia
Pingback: research paper to buy
Pingback: order viagra soft
Pingback: crestor 5 mg usa
Pingback: thesis proposal format
Pingback: customessaywriterbyz.com
Pingback: parts of a dissertation
Pingback: Viagra 100mg england
Pingback: help with writing essay
Pingback: where can i buy cymbalta 60mg
Pingback: write my thesis
Pingback: dapsone 1000caps cheap
Pingback: write my paper for me in 3 hours
Pingback: ddavp coupon
Pingback: depakote 125 mg without a doctor prescription
Pingback: diamox tablets
Pingback: differin 15g canada
Pingback: cheap diltiazem 30mg
Pingback: doxycycline 100mg otc
Pingback: dramamine 50mg prices
Pingback: elavil 10 mg otc
Pingback: buy erythromycin
Pingback: cost of etodolac
Pingback: flomax cheap
Pingback: garcinia cambogia caps tablets
Pingback: help writing scholarship essays
Pingback: how to purchase geodon 20mg
Pingback: hyzaar 12,5mg price
Pingback: imdur 60 mg without prescription
Pingback: imitrex canada
Pingback: buy imodium
Pingback: check my site
Pingback: order imuran
Pingback: indocin pills
Pingback: levaquin cost
Pingback: lopressor 50mg tablet
Pingback: order luvox 100 mg
Pingback: cheap macrobid
Pingback: meclizine australia
Pingback: mestinon for sale
Pingback: micardis purchase
Pingback: buy mobic 7,5 mg
Pingback: motrin 200 mg prices
Pingback: canadian pharmacies online
Pingback: nortriptyline price
Pingback: periactin for sale
Pingback: phenergan purchase
Pingback: cheap plaquenil
Pingback: cost of prednisolone 10mg
Pingback: prevacid 30mg otc
Pingback: prilosec 10mg australia
Pingback: proair inhaler medication
Pingback: procardia canada
Pingback: proscar cost
Pingback: protonix tablets
Pingback: provigil 200mg without a prescription
Pingback: pulmicort 200 mcg united kingdom
Pingback: buy viagra with prescription
Pingback: pyridium 200 mg medication
Pingback: how to buy reglan 10 mg
Pingback: remeron 30mg cheap
Pingback: retin-a cream usa
Pingback: revatio over the counter
Pingback: buy risperdal 3 mg
Pingback: how to buy robaxin 500mg
Pingback: rogaine 5% united states
Pingback: seroquel generic
Pingback: where can i buy singulair
Pingback: skelaxin united kingdom
Pingback: spiriva without prescription
Pingback: generic viagra online
Pingback: tenormin pharmacy
Pingback: how much does cialis cost without insurance
Pingback: thorazine without a prescription
Pingback: toprol 50mg online pharmacy
Pingback: 100 mg viagra walmart coupons
Pingback: tricor without a prescription
Pingback: cheapest valtrex
Pingback: viagra female sexual arousal
Pingback: verapamil 40mg prices
Pingback: voltaren 100 mg price
Pingback: wellbutrin canada
Pingback: zanaflex over the counter
Pingback: status of generic cialis
Pingback: cialis insurance
Pingback: cheapest zithromax
Pingback: Visit Your URL
Pingback: zocor 20 mg tablet
Pingback: buy zovirax 200 mg
Pingback: zyloprim cost
Pingback: cost of zyprexa 10mg
Pingback: can i get viagra in chennai
Pingback: zyvox 600 mg price
Pingback: sildenafil tablet
Pingback: cheapest tadalafil 20mg
Pingback: furosemide online pharmacy
Pingback: escitalopram 20 mg without a doctor prescription
Pingback: aripiprazole coupon
Pingback: viagra cancer link
Pingback: pioglitazone cost
Pingback: best coupon for 50 mg cialis
Pingback: spironolactone 25mg generic
Pingback: fexofenadine without prescription
Pingback: how to buy glimepiride
Pingback: cost of meclizine
Pingback: where to buy atomoxetine 18mg
Pingback: donepezil 10 mg for sale
Pingback: anastrozole 1 mg australia
Pingback: irbesartan 300 mg canada
Pingback: dutasteride 0,5mg without a prescription
Pingback: cheap olmesartan
Pingback: buspirone price
Pingback: clonidinemg online pharmacy