Qloballaşmaya qarşı Rusiya Avroasiyaçılığı

Xəyyam NAMAZOV (Qafqaz Universiteti, Siyasi Elmlər ixtisası)

 

Giriş

Az-çox bütün dövlətlərə, millətlərə, onların mədəniyyətinə, adət-ənənəsinə, həyat tərzinə öz təsirini edən Qloballaşma prosesi bir çox alimlər tərəfindən qarşısı alınmaz bir axın kimi izah olunur. Bu axın qarşısına çıxan bütün cəmiyyətləri özünə uyğun dəyişdirir. Bu dəyişməni “gecikmiş modernizm” kimi izah edən bir çox nəzəriyyəçilər, qloballaşmanı liberal və demokratik dəyərlərin dünyaya yayılması kimi izah edirlər ki, bu dəyərlər bütün mədəniyyətlərə, insanların düşüncə tərzinə və adət-ənənəsinə təsir edərək onu modernləşdirir və liberallaşdırır.

Təbii ki, bu proses bir çox cəmiyyətlərdə xüsusilə konservativ və anti-qlobalist qruplar tərəfindən təhdid kimi qəbul edilir. Onlar qloballaşmanın gətirdiyi liberal dəyərləri öz milli kimliklərinə qarşı təhdid kimi qəbul edir, buna qarşı öz mədəniyyətlətini, ədət-ənənələrini qoruya biləcəkləri konsepsiyalar hazırlamağa çalışırlar. Bu konsepsiyalardan biri də Rusiya ziyalıları tərəfindən hazırlanan və tarixin müxtəlif dövrlərində prinsiplərinə görə fərqli xüsusiyyətləri özündə əks etdirən Avrasiyaçılıq ideyasıdır. Bir başa qərb sivilizasiyasının üstünlüyünə və qərbə inteqrasiyaya qarşı hazırlanmış bu ideya özündə Rusiya və bir çox dövlətlərin inteqrasiya edə biləcəkləri və öz dəyərlərini qərbin qloballaşma, modernləşmə axınından xilas edə biləcəkləri fərqli inteqrasiya məkanı təqdim edir. Müxtəlif zamanlarda həm xüsusiyyətlərinə həm də funksiya və prinsiplərinə görə fərqlilik görsədən Avrasiyçılıq şərti olaraq iki hissəyə – klassik və neo Avrasiyaçılığa bölünür.

Klassik Avrasiyaçılıq

20-ci əsrin əvvələrindən bəri dünyada sürətli şəkildə yayılmağa başlayan Qərb dəyərləri Rusiya mühafizəkarları tərəfindən xüsusi ilə təhlükə kimi görünür, qərb dəyərlərini qəbul edərlərsə öz mədəniyyətlərini itirəcəkləri təhlükəsinin olduğunu vurğulayırdılar. Bu dövrə qədər Rusiyada müxtəlif tipli konsepsiyalar hazırlansada bunlardan heç biri böyük inteqrasiya modeli olan Avropaya inteqrasiya və Avropa dəyərləri qarşısında tab gətirəcək qədər güclü ideyalar deyildi. Zamanla Rus konservativ ideyalarının bir-bir çökməsi və rusiyalı insanların qərb dəyərlərinə xüsusi maraq görsətməsi yeni konsepsiyanın təxirə salınmaz və vacib olduğunu görsədirdi.

1917-ci il Sovet İnqilabı və Çar Rusiyasının dağılmasından sonra Qərbə köçmək məcburiyyətində qalan rus ziyalıları tərəfindən Qərb dəyərlərinə qarşı, həm də öz mədəniyyətini qorumaq narahatçılığı ilə hazırlanmış yeni bir ideyanın – Avroasiyaçılığın əsası qoyuldu. Nikolay Truvbetskoy tərəfindən 1926- ci ildə Parisdə “Avrasiyaçılığın manifestosunun” yazılması isə bu idealogiyanın rəsmi elanı idi. Bundan sonra Parisi mərkəz götürən və özlərini Avroasiyaçılar adlandıran rus ziyalıları öz dəyərlərini yaymaq üçün “Avroasiya Gündəliyi” və “Avroasiya” adlı jurnallar dərc edərək fəaliyyətlərini maarifləndirmə istiqamətində başladılar.

Avroasiya ideyasına qədərki dövrdə Rusiya mədəniyyət fəlsəfisində iki əsas cərəyan Slavyan millətçiliyi və Qərbçilik ideyaları hakim idi. Rusiyanın bu iki böyük mədəniyyətdən hansına aid olduğu müzakirələri gedir, bir çoxları Rusiyanı qərb sivilizasiyası daxilində görürdüsə, başqaları buna qarşı çıxır və Rusiyanın daha çox Asiya mədəniyyətinə, dolayı olaraq da Slavyan mədəniyyətinə aid olduğunu iddia edirdilər. Avroasiya idealogiyasının gəlişi ilə isə Rusiya mədəniyyətinə fərqli bir şəkildə – qərb və şərq mədəniyyətinin sintezi kimi baxılmağa başladı. Yaranmış bu yeni “sintez mədəniyyəti” ayrılıqda nə qərb nə də ki şərq mədəniyyəti demək deyildi. Truvbetskoyun “Şərqə Köç” (The Exodus to the East) adlı kitabında bu anlayış belə ifadə edilir:

“Bizim ideyalarımızın ruhu və bütün mənası unikal Avrasiya-Rusiya mədəniyyəti bəyannaməsi və onun mövcudluğunun subyekti olan simfonik kimlikdə yatır…”*

Burada “simfonik kimlik” dedikdə nə qərb nə dəki şərq insanına bənzəyən, özünə məxsus, amma həm qərbi həm də şərqi özündə ehtiva edən bir kimlik –  AvroAsiyalı kimliyi nəzərdə tutulur.

Bundan başqa, Avroasiyaçılar qərb dəyərlərinin ümumbəşəri dəyərlər olmadığını, bu dəyərlərin German-Roman sivilizasiysının mədəniyyəti olduğunu və bu ideyalara dünyanı yeni formatda istismar etmək cəhdi kimi baxırdılar.  Qərb mədəniyyətinin dünyaya hakim olaraq digər mədəniyyətləri modernləşmə və qloballaşma adı altında məhv edəcəyini  iddia edən Avroasiyaçılar bunu özlərinə ən böyük təhlükə kimi görürdülər. Avroasiyaçıların aşağıdakı ifadəsi yəqin ki buna ən yaxşı izah olardı:

“German-Roman dünyası bizim ən böyük düşmənimizdir. Onlar özlərini “insanlıq”, öz mədəniyyətlərini “insanlıq sivilisasiyası” və sonda öz şovinizimlərini isə “kozmopolitizm” adlandırırlar”**

Bütün bunlarla birlikdə, klassik Avroasiyaçılıqda avroasiyalı kimliyinin hansı etnoslardan təşkil olunduğu məsələsi də böyük əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, avroasiyalı dedikdə sadəcə Slavyan milləti deyil, eyni zamanda Turan və qitənin digər xalqlarının da bura aid olduğu qeyd edilir. Bu ideologiyaya görə Avroasiya məkanında yaşayan xalqlar özlərini daha çox avroasiyalı kimliyində tanıyırlar ki, bu da gələcəkdə vahid xalq olmaq üçün böyük imkanlar yaradır. Amma demək olar ki, bir çox tənqidçilər tərəfindən avroasiyaçıların bu iddiası təkzib edilməkdədir.

Bir başa qloballaşmaya və onun tərkibində yayılan modernləşmə və liberallaşma ideyalarına qarşı yaranmış avroasiyaçılıq ideyası qərb dəyərlərinin hər birinə qarşı konkret tezislə hazırlamış və mübarizəsini elmi çərçivədə aparmışdır. Demokratiya, hüquq dövləti, parlamentalizm, individualizm, insan əsas hüquq və azadlıqları, dünyəvilik kimi qərb dəyərlərinin hər birinə qarşı  klassik avroasiyaçıların konkret antitazisləri vardır:

Mədəniyyət tezisi

Hər bir mədəniyyətin formalaşması prosesi bir çox faktorların təsiri altında və cəmiyyətlərin özlərinə məxsus şəkildə baş verir. Buna görədə bir cəmiyyətin mədəniyyətini başqa bir cəmiyyət tərəfindən eyni şəkildə tam yaşanması mümkün deyildir. Amma Roman-German xalqı öz mədəniyyətlərini insanlığın mədəniyyəti kimi təqdim edərək bütün xalqların özünə məxsusluq haqqlarını əlindən alır və öz mədəniyyətlətini “ümumibəşər dəyərlər” adı altında yeritməyə çalışırlar. Buna qarşı olaraq Rusiya xalqı Avroasiyaçılıq ideyaları ilə dünyaya yeni bir mədəniyyət forması təqdim etmir. O sadəcə olaraq bununla öz coğrafiyasının mədəniyyətini müəyyən edir və digər bütün xalqların öz mədəniyyətlərini müstəqil şəkildə yaşamaları yolunda öncülük edir.

Bundan başqa, Roman-German mədəniyyəti hələ orta əsrlərdən bəri rasyonallığı özünə əsas dəyər götürərək xristianlığa qarşı cəbhə almışdır. Demək olar ki bu mədəniyyət yarandığı gündən bəri tanrıya qarşı müharibə elan edib. O, insana sadəcə öz mənfətini düşünən bir varlıq kimi baxır və insanı ülvi hisslərdən uzaq varlıq kimi dəyərləndirir.

İdeokratiya (fikir hakimiyyəti)

Qərbin insanlar üçün təqdim etdiyi ən əsas dəyər, maddi ehtiyacların təmininə əsaslanır ki (individualizm), bu heç bir zaman insanlığın ümumi dəyəri formasına çevrilə bilməz. İnsan daha ali məqsədlər üçün yaşamalıdır. Öz milləti, cəmiyyəti və dövlətini onun inkişafını əsas dəyər kimi götürməlidir.

Cəmiyyətdə əsas hörmət olunan dəyər insanların maddi ehtiyacları deyil, ümumi cəmiyyətin mənfəətini nəzərdə tutan “Hakim Fikir” olmalıdır ki bu da gələcəkdə Avroasiyaçılıq ideyası olacaq. O rusiya cəmiyyətinin inkişafını planlayan bütün ideyaları özündə əks etdirəcək və cəmiyyətdə hər kəsin o ideyalara uyğun hərəkətini təmin edəcək.

Avroasiyaçı seçim

Demokratik seçimlərə qarşı olaraq Avroasiyaçılıq Avroasiya ərazisinin mədəniyyətindən və insanların adət-ənənələrindən doğan fərqli bir seçim sistemi təqdim edir. Belə ki bu seçim fərdi mənfəətə deyil, kollektivçiliyə, sərt iyerarxiyaya, yardımlaşmaya, və etirazsız itaətə əsaslanır. Bu qaydalar Çingiz xanın “Yasa”larından götürülmüş və ona əsasən hazırlanmışdır. Avroasiyaçılar Rusiya Avroasiyasının siyasi mədəniyyətinin Çingiz xana əsaslandığını inanırlar.

Demosi

Avroasiyaçılar qərbin təklif etdiyi demokratiyanı rusiya və avroasiya cəmiyyətinə uyğun olmadığını iddia edir və buna qarşı olaraq Demosi sistemini təklif edirlər. Bu sistem iyerarxiya sistemini dəstəkləyir, partiya və parlament qruluşlarını qəbul etmir. Özlüyündə isə təmsilçilik sisteminə əsaslanan lokal, regional və milli səviyyədə məclislərin qurulması əsas götürülür. Demosini siyasi olaraq Avroasiya Avtoritetizmi də adlandırmaq olar.

Klassik Avroasiyaçılığa ideoloji olaraq baxsaq, qərb mədəniyyətinə və yaxud liberalizm və liberal dəyişikliklərə qarşı konservatizmi, dünyəviliyə qarşı ortodoks dinçiliyini, individualizmə qarşı sosial süuru, mədəni plüralizmə qarşı isə qurulacaq avroasiya milli-mənəvi dəyərlər kospepsiyasını müdafiə edir.

Sovet sistemi və Avroasiyaçılıq. Lev.N.Qumilov

Öz dəyərləri və prinsipləri ilə sosialist ideolgiyasına zidd olmasına baxmayaraq Avroasiyaçılıq sovet sistemi dövründə məşhur etnoqraf, tarixçi və filosof  Lev.N.Qumilovun səyləri nəticəsində varlığını davam etdirdi. Qumilov klassik və neo Avroasiyaçılıq arasında körpü rolunu oynasa da klassik Avroasiyçı nəzəriyyəçilərə daha yaxın biri idi.

Qumilova görə mədəniyyətlərin inkişafı super etnoslarla bir başa əlaqəlidir. Beləki, hazırkı dünyada Avropa mədəniyyəti latın etnosunun inkişafı çərçivəsində dünyaya hakim olmağa çalışır və bütün digər mədəniyyətlər və etnosları zəiflətmək istəyir. Amma hər etnos tarixin müəyyən mərhələlərində güclü vəya zəif olduğu kimi indiki dövrdə (iki qütblü dünya) Latın etnosu onunla birlikdə Avropa mədəniyyəti öz süqutuna doğru gedir. Artıq yeni bir super etnos olan Rusiya etnosu formalaşmasını başa çatdırmışdır. Bu etnos tarixdən bəri monqol, slavyan, ural-altay və türk millətlərini içinə alan tarixi bir inkişafın nəticəsidir ki, hazırda rusiyalı (Rossiyani) kimliyi ilə bütün dünyanın inkişaf istiqamətini dəyişmək potensialdadır.

Ömrünün son dövrlərində özünü sonuncu avroasiyaçı adlandıran Qumilov yeni Avroasiyaçılığın inkişafı zamanı ən çox müraciət edilən düşünürlərdən birinə çerildi.

Neo-Avroasiyaçılıq

SSR-nin çöküşü və müstəqil Rusiya Federasiyasının yaranması rus cəmiyyətində yeni yol arayışı problemini ortaya çıxarırdı. Artıq sovet sisteminin dağılmasının sosialist ideologiyanın məhvi kimi qəbul edən bir çox insanlar çıxış yolunu qərb dəyərlərində, xüsusilə liberal demokratiyada görürdülər. Təsadüfi deyil ki, elə bu dövrdə Rusiyada reform anlayışı liberal islahatlar anlayışı ilə eyni mənanı verirdi.

Bu dövrdə Rusiyanın qarşısında duran ən əsas məsələlərdən biri də milli kimlik problemi idi. Belə ki, cəmiyyətdə  qərb liberal dəyərlərinə qarşı yüksək meyillilik bunun əks qütbü olan mühafizəkar təbəqəni də yetişdirmişdi. Onlar qərbə bu qsimpatiyanın Rusiya üçün böyük problemlər yaradacağını və milli-mənəvi dəyərləri məhv edəcəyini müdafi edirdilər. Bundan başqa cəmiyyətdə sovet sistemindən qalma sosialst-komunist düşüncəli insanlar da böyük faiz təşkil edirdi ki, onların SSR-nin dağılmasına baxmayaraq sosialist dəyərlərinin Rusiya üçün ən ideal ideologiya olduğunu medafiə edirdilər. Belə ki, 90-cu illərdə Rusiya cəmiyyəti müxtəlif tipli ideyaları – qərb-liberal demokratik, sosialist və milli-mənəvi dəyərləri dəstəkləyən qruplardan ibarət ideoloji böhran vəziyyətində idi.

Rusiyanın bu vəziyyətində mühafizəkarların daha da güclənməsi və sistematik şəkildə birləşməsi ilə Avroasiyaçılıq ideyası yenidən gündəmə gəldi. Bu yeni Avroasiyaçılıq, prinsipləri etibariylə klassik Avroasiyaçılıqdan fərqli və müasir dünaynın siyasi sisteminə uyğun bir şəkildə təqdim olunurdu. Öz daxilində yenə də qərb dəyərlərinə qarşı çevrilmiş Avroasiyaçılığın bu yeni forması artıq sadəcə konservativ mövqedən deyil, həm də sol düşüncələri də öz daxilinə alaraq qərb dəyərlərini bu askpetdən ikili tənqid atəşinə tuturdu. Putinin hakimiyyətə gəlməsi isə neo Avroasiyaçılıq ideologiyasını yeni bir konsepsiya halında Rusiyanın daxili və xarici siyasəti formasına gətirdi. Aleksandr Duqinin də köməkliyi ilə bu ideologiya yeni antitezislərlə qərb dəyərlərinə qarşı yenidən cəbhəyə buraxıldı.

Demokratik İmperatorluq

Neo-Avroasiyaçılıq öz inkişafını klassik Avroasiyaçılığın təməlləri üzərində qursada, öz prinspiləri və dəyərlərini post-modernist fəlsəfəyə uyğun şəkildə təşkil emtişdir. Belə ki, Rusiya haqqında formalaşmış işğalçı fobbisinin qarşısını almaq üçün fərqli bir konsepsiya – demokratik, liberal imperatorluq ideyasını ortaya atmışdır. Geosiyasi xüsusiyyətlərə əsaslanacaq bu yeni imperatorluq müasir mənası ilə federasiya şəkilli dövlət qruluşudur və  qloballaşmadakı tək qütblü – Avropaya inteqrasiyaya əlavə olaraq yeni bir inteqrasiya məkanı – Avroasiya Birliyini (yaxud federasiyası) də qloballaşma prosesində dünyaya təqdim edir. O zaman demək olar ki, Neo-Avroasiyaçılıq öz klassiklərindən fərqli olaraq qloballaşmaya qarşı deyil, əksinə qloballaşmadakı tək qütblü inteqrasiyaya qarşıdır və qloballaşmaya yeni bir inteqrasiya məkanı təqdim edərək onu iki qütblü bir prosesə çevirmək cəhdidir.

A.Duqinin fikrinə görə qloballaşma zamanı millətlər öz kimliklərindən uzaqlaşırlar. Xüsusilə, individualizmin təsiri bu prosesi daha da sürətləndirir. Belə ki, daim təbliğ olunan fərdiyyətçiliyi əsas götürən hər hansı bir şəxs milli maraqları öz mənfəətlərindən sonrakı pilləyə atır və beləliklə bu milli kimlik, milli mənəvi dəyərlərin zəifləməsi və itməsi istiqamətində inkişaf edir. Fərdiyyətçiliyi dəstəkləyən ən böyük ideya olan “insan hüquq və azadlıqları” konsepsiyası bu prosesi legitimləşdirir və  surətlənməsi üçün hüquqi baza yaradır. Milli kimliyin məhvi ilə nəticələnəcək qərbə inteqrasiya modeli və onu dəstəkləyən “insan hüquqları” anlayışına qarşı Neo-Avroasiyaçılar “xalqların hüquqları” konsepsiyasını ortaya atırlar.

Bu konsepsiyaya görə hər bir xalqın öz milli kimliyini qorumaq və o cümlədən, milli mənəvi dəyərlərini rahat yaşamaq haqqı vardır. Tək qütblü qloballaşma xalqların bu haqlarını əlindən alır, dünyanın axınına qarşı çıxa bilməyən xalqlar bu axında məhv olurlar. Avroasiyaçılar elə bu problemi aradan qaldırmaq üçün təklif etdikləri yeni inteqrasiya modeli olan Avroasiya Birliyi (yaxud federasiyası) xalqlara həm dünya ilə ayaqlaşmaq həm də öz milli kimliklərini qoruyub saxlamaq və milli mənəvi dəyərlərini normal yaşamaq şansı verir.

Hər bir iperatorluqda bir mərkəzi güc olduğu kimi, bu imperatorluqda da demokratik olmasına baxmayaraq rus mərkəziyyəti əsas götürülmüşdür. A.Duqin bunu “dövlətlər öz milli kimliklərini qorumaq və inkişaf etdirmək istəyirlərsə Rusiyaya sadiqliklərini sübut etməlidirlər” deyərək izah edir. Duqin yaranacaq yeni Avroasiya Birliyinin “Pax Americana” qarşı olacaq “Pax-Eurasiatica” mədəniyyəti formalaşdıracağını söyləyir. Nəticədə, “xalqların ümumi razılığı” ilə qurulacaq bu imperatorluq geosiyasi bir blok, super dövlət şəklini alacaq. 2003-cü ildə Rusiya Federasiyası, Qazaxıstan, Belarusiya və Ukraniya arasında təşkil olunmuş “Avroasiya İqtisadi Məkanı”nı Duqin yeni yaranacaq imperatarluğun başlanğıcı və Avroasiyaya inteqrasiya  üçün qərarlı bir addım adlandırmışdır.

Mədəniyyətlər arası dialoq konsepsiyası

Sovet sisteminin çöküşü və dünyanın iki qütblülükdən tək qütblü bir sistemə keçməsindən sonra Fukuyama “tarixin sonu” tezisi ilə liberal demokratiyanın qalibiyyətini elan etdi. Bundan sonra Hantiqtonun “Mədəniyyətlər Münasqişəsi” əsərində qərb mədəniyyətinin digər mədəniyyətlərə qarşı mübarizə aparmalı olduğu tezisini ortaya qoydu. Buna qarşı olaraq yeni-avroasiyaçılar dünyada sadəcə bir (qərb) mədəniyyətin hakim olması tezisinə qarşı post-modernist bir aspektdə “mədəni püluralizm” tezisini ortaya atdılar. Bu tezis demokratik imperatorluq çərçivəsində mədəniyyətçi imperatorluğun təşkilini əsas götürürdü. Bütün xalqlar öz milli mənəvi dəyərlərini siyasi hakimiyyətin necə olmasından asılı olmayaraq rahat və maneəsiz yaşaya bilməli idi.

Neo-Avroasiyaçı nəzəriyyəçilər yaranacaq yeni impertarluqda mənəvi dəyərlər kimi İslam və Ortodoks xristianlığını əsas götürürlər. Belə ki, bu geosiyasi məkanda yaşayan əksər xalqların dini ilə əlaqədardır. Avroasiyaçılara görə həm müsəlmanlığa həm də ortodok xristianlığına aid olan əsas ortaq dəyərlər tək tanrıçılıq və qədər anlayışıdır. Belə ki, bununla yeni imperatorluq dünyəviliyə qarşı bir sistem formalaşdırmış olacaq və təktanrıcılıq anlayışı sistemi teokratik vəziyyətə gətirəcək. Bundan başqa avroasiyaçılar yaranacaq impertorluğa dini bir qədərcilik anlayışı ilə baxaraq “Avrasiya imperatorluğunun qurulması əvvəcədən ilahi olaraq qərarlaşdırılmışdır” deyirlər və bu iki nöqtə Neo-Avroasiyaçılıqda ən çox tənqid olunanan məsələlərdir.

Yeni iqtisadi model – üçüncü yol

Neo-Avroasiyaçılar yaradacaqları birlik (federasiya) içərisində hansı iqtisadi modeli tətbiq edəcəkləri haqda da fərqlilik görsətmişlər. Onlar qərbin təklif etdiyi liberal – azad iqtisadiyyat anlayışını rədd edir, bununu əksi olan marksist iqtisadi sistemində əksinə çıxırlar. Bu hər iki sistemdən fərqli bir sistem olan üçüncü yol adlandırdıqları yeni bir yol təklif edirlər. Bu yeni iqtisadi modelə görə, iqtisadiyyat mənəvi dəyərlər üzərində qurulacaq sivilizasiyaya uyğun şəkilləndiriləcəkdir. Beləki, birliyə daxil olan dövlətlər arasında gömrük birliyi yaradılacaq, bundan başqa Avroasiya imperatorluğu daxilində mərkəzi bir maliyyə, nəqliyyat, eneri, informasiya, istehsal sistemi yaradılacaq. Daha sonra kiçik və orta sahibkarlığa azad inkişaf üçün icazə veriləcək. Qarışıq bir sistem olan Avroasiya İqtisadi Sistemi bazar iqtisadi anlayışının sosyal və milli – mənəvi dəyərlərin sintezi şəklində formalaşdırılacaq. Rusiyada Vladimir Putinin bəzi stratejik sahələrdə milliləşdirmə (dövlətləşdirmə) siyasəti həyata keçirməsi də onun yumşaq Avroasiyaçı iqtisadi tədbirlər gördüyünü görsədir.

Yeni Avroasiyaçılıq Rusiyanın xarici siyasət strategiyası kimi

Avroasiyaçılıqdan Rusiya ən çox xarici siyasətində istifadə etməyə çalışır. Belə ki, Rusiya həm keçmiş gücünü yenidən əldə etmək, həm də post-sovet məkanında öz nüfuzunu qoruyub saxlamaq üçün Avroasiya ideyalarından məharətlə istifadə edir. Belə ki, Rusiya Yaxın Qonşuluq Siyasəti (Near Neighboard Policy) çərçivəsində post-sovet ölkələri ilə daha yaxın münasibətlər qurmağa çalışır. Bundan başqa bu ölkələrdə mühafizəkar qüvvələrin hakimiyyətdə qalması üçün əlindən gələni edir. Bu ölkələrdə milli-mənəvi dəyərlərin qorunması siyasəti, Rusiyanın həmin xalqların liberallaşması və modernləşməsi nəticəsində əlindən çıxacağı qorxusunun nəticəsidir. Buna görədə həmin ölkələrin Avroasiya Birliyinə daxil olması üçün həmin cəmiyyətlərdə milli dəyərlərin əhəmiyyətli olması lazımdır. Rusiya xarici siyasətdə bu cəmiyyətlərdən həm də özünü müdafiə bloku kimi istifadə edir.

Əgər klassik Avroasiyaçılara görə rəqib bütün qərb dünyası idisə, neo-Avroasiyaçı konsepsiyada bu sadəcə ABŞ və İngiltərə ilə məhdudlaşır. Buna görədə Rusiya öz rəqiblərinə qarşı müxtəlif regionlarda özünə siyasi və iqtisadi dayaq nöqtələri formalaşdırmalıdır. Avropa daxilində Neo-Avroasiyaçı konsepsiyaya görə Almaniya Rusiyanın ən yaxın müttəfiqi ola bilmə potensialındadır. Moska-Berlin münasibətlərinin qurulması həm Berlini enerji qaynaqları ilə təmin edəcək, həm də Moskva üçün Avropada siyasi dayaqla yanaşı texnologiya və sənayedə yüksək inkişaf potensialı gətirəcək.

Şərqə qarşı münasibətdə isə Rusiya iki böyük ölkədən Çin və Yaponiyadan birini müttəfiq kimi seçməlidir. Çin iqtisadi olaraq demək olar ki Amerika kapitalına çevrildiyi üçün müttəfiqlik mümkün deyil. Yaponiya isə konservativliyinə və milli-mənəvi dəyərlərinə sadiqliyinə görə Rusiyaya yaxın bir ölkədir. Buna görə Moskva-Tokio münasibətləri daha effektli bir yoldur. Bundan başqa Rusiya Çin daxilində müəyyən milli məsələləri qaldırıb onu da gücdən salmalıdır ki, qərbin şərqdə ən böyük iqtisadi gücü olan Çin gələcək üçün Rusiyaya böyük təhlükə yarada bilməsin.

Ortaq düşmən olan ABŞ-a qarşı birləşmə siyasəti apararaq Rusiya Avraoasiya Birliyinin cənub qütbündə İranı özünə ən böyük müttəfiq kimi görür. Həm konservativ bir qruluşa malik olduğu üçün, həm də Rusiyanın isti dənizlərə çıxışını təmin etmək məqsədilə İrandan yaxşı müttəfiq yəqin ki yoxdur.

Neo-Avroasiyaçılar islam aləmində İrandan başqa daha bir ciddi müttəfiqə ehtiyac duyulduğunu qeyd edir. Elə buna görədə İslam dünyasını şərti olaraq dörd hissəyə bölür. Bunlar ikisi Avroatlantik məkanın təsiri altında qalan dünyəvi-liberal xarakterli türk islamı və əxlaqi dəyərlərdən məhrum, bazar iqtisadiyatı sisteminə tam inteqrasiya olunmuş Səudi köklü vəhabilikdir. Digər iki tərəf isə Amerika və qərbə qarşı olan Avroasiyaçılığa yaxın olan Şiəlik və Pan-Ərəb islamıdır. Təbii ki, İslam aləmində rusiya bunu diqqətə almalı və dayaq nöqtələri üçün sonuncu iki qrupla əlaqələrini möhkəmləndirməlidir.

NƏTİCƏ

Klassik forması ilə Rusiya milli-mənəvi dəyərləri və milli kimliyinin məhv olacağı narahatçılığı ilə qarşımıza çıxan Avroasiyaçılıq bir başa qərb dəyərləri olan demokratiya, dünyəvilik, liberalizm, fərdiyətçiliyə qarşı yönəlmişdi. İlk prinsipləri mühafizəkarlıq, ortodoks xristinalığı üzərində köklənən bu ideologiya sistematik olaraq qloballaşma anlayışına qarşı bir ideya sistemi idi. Daha sonra Sovet Rusiyasının qurulması, Avroasiyaçıların passivliyi ilə nisbi olaraq unudulan bu ideyalar sistemi, yenidən Rusiya Federasiyası tərkibində mühafizəkar qüvvələr tərəfindən gündəmə gətirildi və daha sonra daxili və xarici siyasət kosepsiyasına çevrildi. Bu Neo-Avroasiyaçılıq öz klassiklərindən fərqli olaraq post-modernist bir mövqe ilə özünü dünyaya təqdim etdi. Belə ki, əgər klassiklər özlərini modernizmə və qloballaşmaya qarşı bir mövqedə görürdülərsə yeni Avroasiyaçılar əksinə qloballaşmaya qarşı deyil, qloballaşan dünyanın içərisində yeni reinteqrasiya məkanı formalaşdırmağa çalışdıqlarını iddia edirdilər. Amma yenədə bir çox nəzəriyyəçilər Rusiyanın bu cəhdini köhnə imperatorluğun qaytarılması kimi şərh edir və Yeni Avroasiyaçıları anti-qlobalist mövqe tutduqları ilə iddiham edirlər.

Xəyyam NAMAZOV (Qafqaz Universiteti, Siyasi Elmlər ixtisası)

İstinad:

1. Dr. Nazim Cefersoy, Rusya’da (yeni) Avrasiyacılık akımı, 28 Aralık, 2005 (http://www.turksam.org/tr/a700.html)
2. Eşref  Yalınkılıçlı, Tarihin Coğrafya Ekseni: Yeni Avrasyacılık mı? Yeni Avrusyacılık mı?, (Aleksandr Dugin, Rus Jeopolitigi: Avrasyacı Yaklasım) Küre Yayınları, İstanbul, 2003, səh 391
3. “Avrasyacılık İdeolojisinin kısaca açıklanması”, Evrazia.info, (http://evrazia.info/modules.php?name=news&file=print&sid=1990)
4. Ahmet Hacaloğlu, Avrasyacilik ve Rus Jeopolitiği, 27.07.2009, (http://www.karalahana.com/kafkasya-politika-strateji/avrasyacilik-ve-rus-jeopolitigi.htm)
5. Neziha Musaoğlu, Avrasyacılığın Rus Ve Türk (Kazak) Versiyonları ile Türkiye’de Avrasyacılığın Jeopolitik Ortak Paydası: “Türk Dünyasi”, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 1 Haziran 2008, Seh 59-86
6. Muhittin Tolga Özsağlam, Geçmişten Günümüze Avrasyacılık, Kıbrıs Yazıları Dergisi, Seh 114-122
7. Prof, Phd, Mark Bassin, Classical Eurasianism And The Geopolitics Of Russian Identity, University College London, Department Of Geography Press.
8. Esra Akgül, Russian Foreign Policy And The Discourse Of Eurasianism Rhetoric Versus Reality, Thesis Submitted To The Graduate School Of Social Sciences Of Middle East Technical University, November 2005.
9. David Kerr, The New Eurasianism: The Rise Of Geopolitics In Russia’s Foreign Policy, Europe-Asia Studies, Vol. 47, No. 6, 1995, 977-988
10. Sergei Chaikovskii, Eurasian Identity: Psychology Of Cultural Differences, The 2nd International Conference Of The Hk Russia, Eurasia Research Project, Hanyang University, Korea