Liberalizm və dəyərləri

Added by Qonaq Köşə Yazarı on January 14, 2014.
Saved under Maarifçilər
Tags: , , , , , , , ,

Aygül Pəncəliyeva

Latın dilindən “azad insanlar sinfi” kimi tərcümə olunan liberalizm termin kimi XIV əsrdən mövcud idi. Lakin o, ancaq XIX əsrdən sonra siyasi məna kəsb etməyə başladı. Liberal fikirlər Avropada feodalizmin çöküşü, onun yerinə yaranmış kapitalist cəmiyyətin nəticəsi olaraq, orta sinfin fikir və düşüncələrini özündə əks etdirirdi. Bu fikirlər radikal idi, islahatlar hətta bəzən inqilab tələb edirdi. Liberallar mütləqiyyətçiliyin yerinə konstitusional idarəetmə, təmsili demokratiya tələb edir, dində vicdan, ibadət azadlığı, mülkiyyət hüququ kimi yeni fikirlər səsləndirirdilər.

Sənayeləşmənin Qərb ölkələrinə yayılması isə liberal fikirləri daha da möhkəmləndirdi. Beləliklə də XIX yüzillik, liberalizmin təntənəsi əsrinə çevrildi. Liberalların dəstəklədiyi azad bazar ölkələr arasında ticari əlaqələri genişləndirirdi. XIX əsr İngiltərəsində formalaşmış sənaye kapitalizmi liberal dəyələrlə birgə bir əsr sonra Şimali Amerika, daha sonra isə Şərqi Avropaya yayıldı.

Lakin Asiya, Afrika, Latın Amerikasının İnkişafda Olan ölkələrində vəziyyət daha fərqli idi. Kollektivçilik, cəmiyyəti fərddən daha üstün hesab edən düşüncə tərzi burada sosializm və millətçilik üçün daha əlverişli şərait yaradırdı.

Qərbin siyasi sistemi isə tamamilə liberal fikir və dəyərlərə əsaslanır. Bu fikir və dəyərlər onun siyasi, iqtisadi və sosial həyatına elə nüfuz edib ki, sivilizasiyasının ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Qərbin sistemi konstitusiyalı sistemdir, iqtidar sərhədlənmiş, siyasi hakimiyyət açıq seçki yolu ilə əldə edilirdi.

XIX əsrdə liberalizmin xarakterində bəzi dəyişikliklər baş verdi, radikal, inqilabi tərəfləri yoxa çıxır, yalnız mövcud qurumları qoruyub saxlamağa çalışan sistemə çevrilirdi. Bu da müasir liberalları ilkin liberal fikir və dəyərlərə yenidən nəzər salmasına gətirib çıxardı və klassik liberalizmlə yanaşı modern liberalizmi formalaşdırdı. Bəs liberalizmin əsas dəyərləri hansılardır?

Fərd: Feodalizm dövründə insanlara daxil olduqları qurumun üzvləri kimi yanaşılırdı (kənd, ailə, sosial sinif və s). Lakin bazar iqtisadiyyatı feodalizmi əvəz etməyə başlayandan sonra insanlar daha geniş seçimlər və sosial imkanlarla üz-üzə gəldilər və artıq bəlkə də ilk dəfə insan özü, öz seçimi üzərində düşünmə imkanı və cəsarəti əldə etdi. O artıq azad insan idi və kim üçün işləmək, harda yaşamaq haqda fikirləşmək fürsəti əldə etmişdi. Bununla da, fərd anlayışı, fərdin əhəmiyyəti ön plana çıxdı.

Rasional və elmi araşdırmaların ənənəvi dini nəzəriyyələrin yerini alması isə fərdin dünyagörüşünün formalaşmasına kömək etdi, fərdin özünəməxsus və şəxsi xüsusiyyətləri olduğuna inanıldı.

Azadlıq: İlkin liberallara görə azadlıq insanın ən təbii hüququ, mövcudluğunun ən önəmli ehtiyacıdır. Onlar azadlığı insanın bacarıq və qabiliyyətlərinin inkişaf etdirmək, potensialını üzə çıxarmaq üçün yeganə şərt olaraq görürdülər.

Liberalizmdə azadlığın dəyəri barədə fikirlər oxşar olsa da, fərd üçün azadlığın nə olması haqda müxtəlif fikirlər mövcuddur. İngilis tarixçisi İsaiah Berlin “Azadlığın iki anlayışı” adlı əsərində bu fikirləri iki qrupa “neqativ” azadlıq teoriyası və “pozitiv” azadlıq teoriyasına bölür. Klassik liberallar, azadlığın şəxsin sərbəst buraxılması və heç bir müdaxilə olmadan öz istədiyi kimi yaşaması olduğunu hesab edir ki, bu neqativ teoriyadır. Modern liberallar isə pozitiv azadlıq teoriyasına üstünlük verirlər.

Ağıl: Liberalizm bütünlükdə Aydınlanma layihəsinin bir hissəsidir. Aydınlanmanın əsas məqsədi insanları cəhalətdən çıxarıb rasional düşünməyə vadar etməkdir. Bu hərəkat liberalizmə çox təsir etmiş, onun azadlığa və fərdə olan inamını gücləndirmişdi. Rasionalizm həm də liberalların özlərini inkişaf etdirməsi, irəliyə doğru addımlaması demək idi.

Ağıl həm də müzakirə, fikir mübadiləsi zamanı həyati əhəmiyyət daşıyır. İnsanlar iş dünyasında, təbii mənbələri üzərində, dövlətlər təhlükəsizlik və strateji üstünlük uğrunda daimi mübarizədədirlər və bu mübarizənin müharibə ilə nəticələnməməsi ancaq ağlın gücü rasionallıq sayəsində mümkündür. Ümumiyyətlə, liberalizm gücü, təcavüzkarlığı dəstəkləmir və müharibəni ən son addım olaraq görür.

Ədalət: Ədalət hər kəsə “ehtiyacı” olanın verilməsi ilə əlaqəlidir. Liberal ədalət geniş məna daşıyır və müxtəlif sahələrdə bərabərlik inancına əsaslanır. İlk öncə, liberalizm, fərdin bərabərliyini nəzərdə tutur. Liberallar bərabər əxlaqi dəyərlərə, bütün insanların bərabər hüquqlu doğulduqlarına inanırlar.

İkinci olaraq, liberalizm formal bərabərliyə – irq, cins, rəng, inanc, din, sosial bərabərliyə inanır və insanların sosial imtiyazlardan yararlanıb digərlərində üstün olmasına şiddətlə etiraz edirlər. Formal bərabərliyin digər əhəmiyyətli hissəsi hüquqi və siyasi bərabərlikdir. Hüquqi bərabərliyə görə hər kəs qanun qarşısında bərabərdir. Siyasi bərabərlik dedikdə isə “bir şəxs, bir səs; bir səs, bir dəyər” fikri əsas götürülür.

Üçüncü isə, liberallar fürsət bərabəliyinə önəm verirlər. Bütün fərdlərin cəmiyyətdə yüksəlişi və inkişafı üçün bərabər şansları olmalıdır

Liberalizmdə sosial bərabərlik arzuolunan deyil, çünki insanlar bərabər doğulmurlar. Onlar hesab edir ki, hər kəsin öz bacarıq və qabiliyyəti var və bəziləri digərlərindən daha çox işləməyə hazırdır.

Tolerantlıq və fərqlilik

Tolerantlıq anlayışını Fransız yazıçısı Volterin “Dediyin sözlərdən iyrənirəm, amma sənin bu sözləri demək hüququnu ölənə qədər müdafiə edəcəm” fikri ilə daha yaxşı izah etmək olar. Yəni həm etik ideal, həm də sosial qanundur. O, insanların bir-biri ilə necə davranmalı olduğunu göstərən qanunları müəyyənləşdirir. J.S.Mill yazır ki, tolerantlıq cəmiyyətin sağlamlığı və mövcudluğunu təmin edən məcburiyyətdir. Fərqlilik və müxtəlifliksə rəqabət, müzakirə, mübahisə və bunların nəticəsi olaraq sosial inkişafdır.

364 Responses to Liberalizm və dəyərləri

  1. Pingback: viagra without a doctor prescription

  2. Pingback: viagra 100mg

  3. Pingback: chloroquine phosphate

  4. Pingback: best cialis site

  5. Pingback: generic albuterol inhaler

  6. Pingback: ciprofloxacin mexico

  7. Pingback: cheap viagra 100mg free shipping

  8. Pingback: levitra coupon

  9. Pingback: who has tylenol in stock

  10. Pingback: chloroquine 2020

  11. Pingback: how does viagra work

  12. Pingback: cialis 10mg

  13. Pingback: tadalafil generic

  14. Pingback: ed meds online without doctor prescription

  15. Pingback: hydroxychloroquine cost uk

  16. Pingback: cialis tadalafil 20mg

  17. Pingback: safe place to buy viagra online

  18. Pingback: buy cialis

  19. Pingback: effects of 100 mg viagra

  20. Pingback: generic cialis no doctor's prescription

  21. Pingback: buy cheap viagra online us

  22. Pingback: buy chloroquine phosphate

  23. Pingback: what is the best custom essay writing service

  24. Pingback: essay custom writing

  25. Pingback: education dissertation topics

  26. Pingback: persuasive essay writing help

  27. Pingback: college essay writing service

  28. Pingback: custom research paper writing services

  29. Pingback: can i pay someone to write my paper

  30. Pingback: editing thesis

  31. Pingback: cialis prices

  32. Pingback: modafinil online pharmacy

  33. Pingback: viagra

  34. Pingback: generic cialis india

  35. Pingback: generic cialis (tadalafil) 20mg

  36. Pingback: man on viagra

  37. Pingback: is 150 mg viagra safe

  38. Pingback: cialis coupons

  39. Pingback: viagra before after

  40. Pingback: cialis tadalafil 20 mg

  41. Pingback: generic viagra online

  42. Pingback: cialis or viagra

  43. Pingback: sildenafil coupon

  44. Pingback: tadalafil

  45. Pingback: tadalafil tablets

  46. Pingback: viagra torture

  47. Pingback: via best buy viagra

  48. Pingback: vardenafil dosage

  49. Pingback: how to use cialis

  50. Pingback: viagra overdose

  51. Pingback: levitra 10mg

  52. Pingback: sex with viagra

  53. Pingback: how to get viagra

  54. Pingback: buy custom essay online

  55. Pingback: phd thesis database

  56. Pingback: essay writers

  57. Pingback: cialis for everyday use

  58. Pingback: viagra and the villages

  59. Pingback: is viagra better than cialis

  60. Pingback: teva viagra generic

  61. Pingback: viagra pill cutter

  62. Pingback: viagra pills price

  63. Pingback: mom gives son dads viagra

  64. Pingback: walmart pharmacies viagra discount

  65. Pingback: is cialis better than viagra

  66. Pingback: propionyl l carnitine and viagra

  67. Pingback: comprar viagra online contrabando

  68. Pingback: price of viagra generic

  69. Pingback: price of sildenafil

  70. Pingback: cialis blue pill australia

  71. Pingback: sildenafil for sale

  72. Pingback: sildenafil mexico price

  73. Pingback: tetracycline vs amoxicillin

  74. Pingback: dosage of amoxicillin for cats

  75. Pingback: azithromycin for acne

  76. Pingback: celebrex 200mg cap

  77. Pingback: celebrex and weight loss

  78. Pingback: is keflex a type of penicillin

  79. Pingback: define duloxetine

  80. Pingback: what does cymbalta do

  81. Pingback: generic metformin price

  82. Pingback: buy propecia uk

  83. Pingback: best ed pills non prescription

  84. Pingback: cure ed

  85. Pingback: canadian pharmacy cialis

  86. Pingback: Viagra with Duloxetine

  87. Pingback: pharmacy canadian superstore

  88. Pingback: chinese cialis

  89. Pingback: generic cialis 20 mg tadalafil

  90. Pingback: buy cialis united kingdom

  91. Pingback: generic 20 mg tadalafil

  92. Pingback: how much does cost with insurance

  93. Pingback: no fax payday loans highland

  94. Pingback: lisinopril 12.5

  95. Pingback: lisinopril 102

  96. Pingback: cialis promise program

  97. Pingback: generic cialis no prescription australia

  98. Pingback: canadian pharmacy legit

  99. Pingback: singapore pharmacy online store

  100. Pingback: can i buy cialis online

  101. Pingback: buy cialis 36 hour

  102. Pingback: rx pharmacy charlotte nc

  103. Pingback: cialis australia online stores

  104. Pingback: canadian pharmacy cialis 20mg

  105. Pingback: where can i buy cialis without a prescription

  106. Pingback: buy cialis online cheap

  107. Pingback: can i buy cialis in toronto

  108. Pingback: is it illegal to buy prescription drugs online

  109. Pingback: valtrex 500 mg uk price

  110. Pingback: ed medications online

  111. Pingback: best natural cure for ed

  112. Pingback: cost of viagra

  113. Pingback: herbal ed remedies

  114. Pingback: ed meds online canada

  115. Pingback: google viagra dosage recommendations

  116. Pingback: ivermectin where to buy for humans

  117. Pingback: plaquenil tabs

  118. Pingback: plaquenil 0.2

  119. Pingback: buy ivermectin nz

  120. Pingback: ivermectin lotion for lice

  121. Pingback: buy stromectol uk

  122. Pingback: natural ed remedies

  123. Pingback: top ed drugs

  124. Pingback: viagra price

  125. Pingback: best over the counter viagra

  126. Pingback: cialis for daily use

  127. Pingback: where can u buy cialis

  128. Pingback: online doctor cialis

  129. Pingback: new viagra commercial actress name

  130. Pingback: viagra expiration

  131. Pingback: zithromax online usa no prescription

  132. Pingback: mexican online pharmacy reviews

  133. Pingback: regcialist.com

  134. Pingback: generic stromectol

  135. Pingback: men with ed

  136. Pingback: generic plaquenil

  137. Pingback: cialis on li

  138. Pingback: cialis 10mg

  139. Pingback: prednisone pill

  140. Pingback: lipitor 10mg side effects

  141. Pingback: weening off omeprazole

  142. Pingback: sertraline drug test

  143. Pingback: order diet pills from canada

  144. Pingback: most trusted canadian online pharmacies

  145. Pingback: weight loss pills from canada

  146. Pingback: ivermectin lotion cost

  147. Pingback: atorvastatin and muscle pain

  148. Pingback: best erectile dysfunction pills

  149. Pingback: is it legal to order viagra online in canada

  150. Pingback: 1

  151. Pingback: amoxicillin in uti

  152. Pingback: buy clomid

  153. Pingback: buy propecia online canada

  154. Pingback: can you buy prednisone in mexico

  155. Pingback: buy doxycycline online uk

  156. Pingback: price of doxycycline

  157. Pingback: buy doxycycline for dogs

  158. Pingback: tadalafil 40 mg daily

  159. Pingback: where to buy stromectol for humans free

  160. Pingback: cialis au

  161. Pingback: brand name cialis

  162. Pingback: paypal cialis

  163. Pingback: generic cialis 200mg pills

  164. Pingback: buy ivermectin online canada

  165. Pingback: buy cialis south africa

  166. Pingback: cephalexin and stromectol

  167. Pingback: ivermectin gold

  168. Pingback: how much does zithramax cost

  169. Pingback: dog wormer ivermectin

  170. Pingback: ivermectin brand name

  171. Pingback: salbutamol inhaler for sale

  172. Pingback: ivermectin 12 mg tablets buy

  173. Pingback: overnight generic viagras

  174. Pingback: how much does ivermectin cost

  175. Pingback: home remedies for erectile dysfunction

  176. Pingback: cialis canada

  177. Pingback: zithromax for strep

  178. Pingback: the best ed pill

  179. Pingback: lisinopril 20 mg precio

  180. Pingback: generic dapoxetine online

  181. Pingback: buy cialis online europe

  182. Pingback: tamoxifen warning

  183. Pingback: prednisone 5mg over the counter

  184. Pingback: generic prednisone pills

  185. Pingback: prednisone buy without prescription

  186. Pingback: cost of ivermectin pill

  187. Pingback: ivermectin oral 0 8

  188. Pingback: ivermectin lice

  189. Pingback: clamelle otc

  190. Pingback: zithromax otc

  191. Pingback: prescription meds without the prescriptions

  192. Pingback: stromectol 3 mg tablets price

  193. Pingback: viagra generic

  194. Pingback: lasix order

  195. Pingback: neurontin 4 mg

  196. Pingback: chloroquine cost uk

  197. Pingback: neurontin price

  198. Pingback: plaquenil

  199. Pingback: prednisone rx coupon

  200. Pingback: modafinil sleep

  201. Pingback: ventolin price in usa

  202. Pingback: azithromycin 250

  203. Pingback: valtrex cost india

  204. Pingback: cheapest on line valtrex without a prescription

  205. Pingback: valtrex generic canada

  206. Pingback: cost of valtrex rx

  207. Pingback: generic ed pills from canada

  208. Pingback: generic ed pills from canada

  209. Pingback: cialis dosage recommendations

  210. Pingback: cialis dosage recommendations frequency

  211. Pingback: sildenafil 25 mg price

  212. Pingback: how long does cialis last

  213. Pingback: canadian pharmacy generic cialis

  214. Pingback: hydroxychloroquine 400

  215. Pingback: plaquenil 200 mg prices

  216. Pingback: plaquenil 800mg

  217. Pingback: ivermectin pills

  218. Pingback: order stromectol

  219. Pingback: canada cialis 5mg

  220. Pingback: viagra 100 mg for sale

  221. Pingback: hydroxychloroquine sulfate corona

  222. Pingback: ivermectin where to buy

  223. Pingback: ivermectin cream canada cost

  224. Pingback: ivermectin 3mg tablets price

  225. Pingback: where can i buy original cialis

  226. Pingback: viagra vs levitra vs cialis reviews

  227. Pingback: ivermectin 3mg

  228. Pingback: new ed drugs

  229. Pingback: best otc ed pills

  230. Pingback: cialis cheap generic

  231. Pingback: stromectol tab price

  232. Pingback: cialis cheap usa

  233. Pingback: stromectol canada

  234. Pingback: cheap viagra 100mg tablets

  235. Pingback: stromectol ivermectin tablets

  236. Pingback: Lanoxin

  237. Pingback: can you take viagra and cialis together

  238. Pingback: what happens when you take viagra for the first time

  239. Pingback: what happens when you mix cialis with grapefruit?

  240. Pingback: cheap prescription viagra

  241. Pingback: Toradol

  242. Pingback: Micronase

  243. Pingback: Reforge

  244. Pingback: ivermectin iv

  245. Pingback: combivent respimat

  246. Pingback: stromectol tablets uk

  247. Pingback: cialis tablets

  248. Pingback: sildenafil citrate

  249. Pingback: generic viagra for sale cheap

  250. Pingback: ivermektin

  251. Pingback: buy stromectol 3 mg

  252. Pingback: where to buy ventolin singapore

  253. Pingback: covid prevention protocols

  254. Pingback: Finax

  255. Pingback: ivermectin online

  256. Pingback: chloroquine drug

  257. Pingback: merck covid drug

  258. Pingback: nolvadex 40mg

  259. Pingback: aralen eye exam

  260. Pingback: Lyrica

  261. Pingback: tamoxifen cream

  262. Pingback: Anonymous

  263. Pingback: i-mask

  264. Pingback: dengue ivermectin

  265. Pingback: ivermectin 1 cream

  266. Pingback: ivermectin stromectol

  267. Pingback: ivermectin virus

  268. Pingback: ivermectin 8000 mcg

  269. Pingback: ivermectin 200

  270. Pingback: ivermectin tablet price

  271. Pingback: ivermectin 6

  272. Pingback: buy ivermectin uk

  273. Pingback: Anonymous

  274. Pingback: ivermectin

  275. Pingback: ivermectin generic

  276. Pingback: buy ivermectin

  277. Pingback: ivermectin cost

  278. Pingback: stromectol for sale

  279. Pingback: ivermectin buy online

  280. Pingback: where can i buy ivermectin

  281. Pingback: ignition casino legit

  282. Pingback: purchase ivermectin

  283. Pingback: ivermectin tablets for humans

  284. Pingback: cialis kaufen

  285. Pingback: buy prednisone pill

  286. Pingback: tadalafil and dapoxetine

  287. Pingback: https://tadalafiled.quest

  288. Pingback: viagra provigil interaction

  289. Pingback: ivermectin cream 1

  290. Pingback: rx pharmacy generic viagra

  291. Pingback: cost of stromectol medication

  292. Pingback: cost of generic cialis in canada

  293. Pingback: where to order generic viagra

  294. Pingback: ivermectin buy

  295. Pingback: generic name for cialis

  296. Pingback: best online cialis

  297. Pingback: buy cialis pills online

  298. Pingback: buy sildenafil pills from canada

  299. Pingback: generic name for cialis

  300. Pingback: cialis women

  301. Pingback: ivermectin 0.5 lotion

  302. Pingback: happy family store sildenafil pills

  303. Pingback: sildenafil pills

  304. Pingback: cialis alternative

  305. Pingback: generic cialis

  306. Pingback: what does prednisone 20mg look like

  307. Pingback: para que es prednisone 20mg

  308. Pingback: generic cialis walgreens price

  309. Pingback: antiviral for covid

  310. Pingback: molnupiravir for sale

  311. Pingback: tadalafil mexico

  312. Pingback: buy online

  313. Pingback: ivermectin buy online

  314. Pingback: side effects prednisone

  315. Pingback: generic viagra buy

  316. Pingback: generic cialis

  317. Pingback: real cash casino

  318. Pingback: cialis generic

  319. Pingback: stromectol brand

  320. Pingback: can you buy stromectol over the counter

  321. Pingback: casino real money

  322. Pingback: buy cialis online

  323. Pingback: potenzmittel rezeptfrei

  324. Pingback: 20mg cialis online tadalafil

  325. Pingback: ivermectin tablets over counter

  326. Pingback: ivermectin treatment

  327. Pingback: clomid purchase online

  328. Pingback: stromectol medicine

  329. Pingback: doxycycline 200 mg

  330. Pingback: ivermectin new zealand

  331. Pingback: cialis without a doctor prescription

  332. Pingback: minocycline 50mg otc

  333. Pingback: stromectol tablets uk

  334. Pingback: furosemide 40 mg cost uk

  335. Pingback: can i buy lasix over the counter in australia

  336. Pingback: invermectin

  337. Pingback: cost of cialis at cvs

  338. Pingback: cialis tadalafil tablets

  339. Pingback: ivermectin purchasing

  340. Pingback: ivermectin 1%

  341. Pingback: ivermectin bestellen

  342. Pingback: ivermectin pills

  343. Pingback: ivermectin pill cost

  344. Pingback: lucky lands

  345. Pingback: no prescription female cialis

  346. Pingback: stromectol cost

  347. Pingback: ivermectin price comparison

  348. Pingback: ivermectin 50 mg

  349. Pingback: buy cialis no prescription australia

  350. Pingback: generic clomid online

  351. Pingback: clomid prices in south africa

  352. Pingback: buy clomid 100mg online

  353. Pingback: ivermectin otc

  354. Pingback: where to purchase ivermectin

  355. Pingback: can i buy clomid over the counter in australia

  356. Pingback: stromectol ebay

  357. Pingback: ed symptoms

  358. Pingback: durvet ivermectin sheep drench

  359. Pingback: side effects of ivermectin in humans

  360. Pingback: ivermectin cream 5%

  361. Pingback: best ed medicine

  362. Pingback: canadian drug pharmacy

  363. Pingback: cialis 20 mg price

  364. Pingback: tadala