Liberalizm və dəyərləri
Aygül Pəncəliyeva
Latın dilindən “azad insanlar sinfi” kimi tərcümə olunan liberalizm termin kimi XIV əsrdən mövcud idi. Lakin o, ancaq XIX əsrdən sonra siyasi məna kəsb etməyə başladı. Liberal fikirlər Avropada feodalizmin çöküşü, onun yerinə yaranmış kapitalist cəmiyyətin nəticəsi olaraq, orta sinfin fikir və düşüncələrini özündə əks etdirirdi. Bu fikirlər radikal idi, islahatlar hətta bəzən inqilab tələb edirdi. Liberallar mütləqiyyətçiliyin yerinə konstitusional idarəetmə, təmsili demokratiya tələb edir, dində vicdan, ibadət azadlığı, mülkiyyət hüququ kimi yeni fikirlər səsləndirirdilər.
Sənayeləşmənin Qərb ölkələrinə yayılması isə liberal fikirləri daha da möhkəmləndirdi. Beləliklə də XIX yüzillik, liberalizmin təntənəsi əsrinə çevrildi. Liberalların dəstəklədiyi azad bazar ölkələr arasında ticari əlaqələri genişləndirirdi. XIX əsr İngiltərəsində formalaşmış sənaye kapitalizmi liberal dəyələrlə birgə bir əsr sonra Şimali Amerika, daha sonra isə Şərqi Avropaya yayıldı.
Lakin Asiya, Afrika, Latın Amerikasının İnkişafda Olan ölkələrində vəziyyət daha fərqli idi. Kollektivçilik, cəmiyyəti fərddən daha üstün hesab edən düşüncə tərzi burada sosializm və millətçilik üçün daha əlverişli şərait yaradırdı.
Qərbin siyasi sistemi isə tamamilə liberal fikir və dəyərlərə əsaslanır. Bu fikir və dəyərlər onun siyasi, iqtisadi və sosial həyatına elə nüfuz edib ki, sivilizasiyasının ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Qərbin sistemi konstitusiyalı sistemdir, iqtidar sərhədlənmiş, siyasi hakimiyyət açıq seçki yolu ilə əldə edilirdi.
XIX əsrdə liberalizmin xarakterində bəzi dəyişikliklər baş verdi, radikal, inqilabi tərəfləri yoxa çıxır, yalnız mövcud qurumları qoruyub saxlamağa çalışan sistemə çevrilirdi. Bu da müasir liberalları ilkin liberal fikir və dəyərlərə yenidən nəzər salmasına gətirib çıxardı və klassik liberalizmlə yanaşı modern liberalizmi formalaşdırdı. Bəs liberalizmin əsas dəyərləri hansılardır?
Fərd: Feodalizm dövründə insanlara daxil olduqları qurumun üzvləri kimi yanaşılırdı (kənd, ailə, sosial sinif və s). Lakin bazar iqtisadiyyatı feodalizmi əvəz etməyə başlayandan sonra insanlar daha geniş seçimlər və sosial imkanlarla üz-üzə gəldilər və artıq bəlkə də ilk dəfə insan özü, öz seçimi üzərində düşünmə imkanı və cəsarəti əldə etdi. O artıq azad insan idi və kim üçün işləmək, harda yaşamaq haqda fikirləşmək fürsəti əldə etmişdi. Bununla da, fərd anlayışı, fərdin əhəmiyyəti ön plana çıxdı.
Rasional və elmi araşdırmaların ənənəvi dini nəzəriyyələrin yerini alması isə fərdin dünyagörüşünün formalaşmasına kömək etdi, fərdin özünəməxsus və şəxsi xüsusiyyətləri olduğuna inanıldı.
Azadlıq: İlkin liberallara görə azadlıq insanın ən təbii hüququ, mövcudluğunun ən önəmli ehtiyacıdır. Onlar azadlığı insanın bacarıq və qabiliyyətlərinin inkişaf etdirmək, potensialını üzə çıxarmaq üçün yeganə şərt olaraq görürdülər.
Liberalizmdə azadlığın dəyəri barədə fikirlər oxşar olsa da, fərd üçün azadlığın nə olması haqda müxtəlif fikirlər mövcuddur. İngilis tarixçisi İsaiah Berlin “Azadlığın iki anlayışı” adlı əsərində bu fikirləri iki qrupa “neqativ” azadlıq teoriyası və “pozitiv” azadlıq teoriyasına bölür. Klassik liberallar, azadlığın şəxsin sərbəst buraxılması və heç bir müdaxilə olmadan öz istədiyi kimi yaşaması olduğunu hesab edir ki, bu neqativ teoriyadır. Modern liberallar isə pozitiv azadlıq teoriyasına üstünlük verirlər.
Ağıl: Liberalizm bütünlükdə Aydınlanma layihəsinin bir hissəsidir. Aydınlanmanın əsas məqsədi insanları cəhalətdən çıxarıb rasional düşünməyə vadar etməkdir. Bu hərəkat liberalizmə çox təsir etmiş, onun azadlığa və fərdə olan inamını gücləndirmişdi. Rasionalizm həm də liberalların özlərini inkişaf etdirməsi, irəliyə doğru addımlaması demək idi.
Ağıl həm də müzakirə, fikir mübadiləsi zamanı həyati əhəmiyyət daşıyır. İnsanlar iş dünyasında, təbii mənbələri üzərində, dövlətlər təhlükəsizlik və strateji üstünlük uğrunda daimi mübarizədədirlər və bu mübarizənin müharibə ilə nəticələnməməsi ancaq ağlın gücü rasionallıq sayəsində mümkündür. Ümumiyyətlə, liberalizm gücü, təcavüzkarlığı dəstəkləmir və müharibəni ən son addım olaraq görür.
Ədalət: Ədalət hər kəsə “ehtiyacı” olanın verilməsi ilə əlaqəlidir. Liberal ədalət geniş məna daşıyır və müxtəlif sahələrdə bərabərlik inancına əsaslanır. İlk öncə, liberalizm, fərdin bərabərliyini nəzərdə tutur. Liberallar bərabər əxlaqi dəyərlərə, bütün insanların bərabər hüquqlu doğulduqlarına inanırlar.
İkinci olaraq, liberalizm formal bərabərliyə – irq, cins, rəng, inanc, din, sosial bərabərliyə inanır və insanların sosial imtiyazlardan yararlanıb digərlərində üstün olmasına şiddətlə etiraz edirlər. Formal bərabərliyin digər əhəmiyyətli hissəsi hüquqi və siyasi bərabərlikdir. Hüquqi bərabərliyə görə hər kəs qanun qarşısında bərabərdir. Siyasi bərabərlik dedikdə isə “bir şəxs, bir səs; bir səs, bir dəyər” fikri əsas götürülür.
Üçüncü isə, liberallar fürsət bərabəliyinə önəm verirlər. Bütün fərdlərin cəmiyyətdə yüksəlişi və inkişafı üçün bərabər şansları olmalıdır
Liberalizmdə sosial bərabərlik arzuolunan deyil, çünki insanlar bərabər doğulmurlar. Onlar hesab edir ki, hər kəsin öz bacarıq və qabiliyyəti var və bəziləri digərlərindən daha çox işləməyə hazırdır.
Tolerantlıq və fərqlilik
Tolerantlıq anlayışını Fransız yazıçısı Volterin “Dediyin sözlərdən iyrənirəm, amma sənin bu sözləri demək hüququnu ölənə qədər müdafiə edəcəm” fikri ilə daha yaxşı izah etmək olar. Yəni həm etik ideal, həm də sosial qanundur. O, insanların bir-biri ilə necə davranmalı olduğunu göstərən qanunları müəyyənləşdirir. J.S.Mill yazır ki, tolerantlıq cəmiyyətin sağlamlığı və mövcudluğunu təmin edən məcburiyyətdir. Fərqlilik və müxtəlifliksə rəqabət, müzakirə, mübahisə və bunların nəticəsi olaraq sosial inkişafdır.

Hər yayımda təqdim olunan mövzu başlıqlarında müəllifi olduğunuz və ya tərcümə etdiyiniz məqalələri bizim veb-səhifəmizdə yayımlıya bilərsiniz.
Pingback: viagra without a doctor prescription
Pingback: viagra 100mg
Pingback: chloroquine phosphate
Pingback: best cialis site
Pingback: generic albuterol inhaler
Pingback: ciprofloxacin mexico
Pingback: cheap viagra 100mg free shipping
Pingback: levitra coupon
Pingback: who has tylenol in stock
Pingback: chloroquine 2020
Pingback: how does viagra work
Pingback: cialis 10mg
Pingback: tadalafil generic
Pingback: ed meds online without doctor prescription
Pingback: hydroxychloroquine cost uk
Pingback: cialis tadalafil 20mg
Pingback: safe place to buy viagra online
Pingback: buy cialis
Pingback: effects of 100 mg viagra
Pingback: generic cialis no doctor's prescription
Pingback: buy cheap viagra online us
Pingback: buy chloroquine phosphate
Pingback: what is the best custom essay writing service
Pingback: essay custom writing
Pingback: education dissertation topics
Pingback: persuasive essay writing help
Pingback: college essay writing service
Pingback: custom research paper writing services
Pingback: can i pay someone to write my paper
Pingback: editing thesis
Pingback: cialis prices
Pingback: modafinil online pharmacy
Pingback: viagra
Pingback: generic cialis india
Pingback: generic cialis (tadalafil) 20mg
Pingback: man on viagra
Pingback: is 150 mg viagra safe
Pingback: cialis coupons
Pingback: viagra before after
Pingback: cialis tadalafil 20 mg
Pingback: generic viagra online
Pingback: cialis or viagra
Pingback: sildenafil coupon
Pingback: tadalafil
Pingback: tadalafil tablets
Pingback: viagra torture
Pingback: via best buy viagra
Pingback: vardenafil dosage
Pingback: how to use cialis
Pingback: viagra overdose
Pingback: levitra 10mg
Pingback: sex with viagra
Pingback: how to get viagra
Pingback: buy custom essay online
Pingback: phd thesis database
Pingback: essay writers
Pingback: cialis for everyday use
Pingback: viagra and the villages
Pingback: is viagra better than cialis
Pingback: teva viagra generic
Pingback: viagra pill cutter
Pingback: viagra pills price
Pingback: mom gives son dads viagra
Pingback: walmart pharmacies viagra discount
Pingback: is cialis better than viagra
Pingback: propionyl l carnitine and viagra
Pingback: comprar viagra online contrabando
Pingback: price of viagra generic
Pingback: price of sildenafil
Pingback: cialis blue pill australia
Pingback: sildenafil for sale
Pingback: sildenafil mexico price
Pingback: tetracycline vs amoxicillin
Pingback: dosage of amoxicillin for cats
Pingback: azithromycin for acne
Pingback: celebrex 200mg cap
Pingback: celebrex and weight loss
Pingback: is keflex a type of penicillin
Pingback: define duloxetine
Pingback: what does cymbalta do
Pingback: generic metformin price
Pingback: buy propecia uk
Pingback: best ed pills non prescription
Pingback: cure ed
Pingback: canadian pharmacy cialis
Pingback: Viagra with Duloxetine
Pingback: pharmacy canadian superstore
Pingback: chinese cialis
Pingback: generic cialis 20 mg tadalafil
Pingback: buy cialis united kingdom
Pingback: generic 20 mg tadalafil
Pingback: how much does cost with insurance
Pingback: no fax payday loans highland
Pingback: lisinopril 12.5
Pingback: lisinopril 102
Pingback: cialis promise program
Pingback: generic cialis no prescription australia
Pingback: canadian pharmacy legit
Pingback: singapore pharmacy online store
Pingback: can i buy cialis online
Pingback: buy cialis 36 hour
Pingback: rx pharmacy charlotte nc
Pingback: cialis australia online stores
Pingback: canadian pharmacy cialis 20mg
Pingback: where can i buy cialis without a prescription
Pingback: buy cialis online cheap
Pingback: can i buy cialis in toronto
Pingback: is it illegal to buy prescription drugs online
Pingback: valtrex 500 mg uk price
Pingback: ed medications online
Pingback: best natural cure for ed
Pingback: cost of viagra
Pingback: herbal ed remedies
Pingback: ed meds online canada
Pingback: google viagra dosage recommendations
Pingback: ivermectin where to buy for humans
Pingback: plaquenil tabs
Pingback: plaquenil 0.2
Pingback: buy ivermectin nz
Pingback: ivermectin lotion for lice
Pingback: buy stromectol uk
Pingback: natural ed remedies
Pingback: top ed drugs
Pingback: viagra price
Pingback: best over the counter viagra
Pingback: cialis for daily use
Pingback: where can u buy cialis
Pingback: online doctor cialis
Pingback: new viagra commercial actress name
Pingback: viagra expiration
Pingback: zithromax online usa no prescription
Pingback: mexican online pharmacy reviews
Pingback: regcialist.com
Pingback: generic stromectol
Pingback: men with ed
Pingback: generic plaquenil
Pingback: cialis on li
Pingback: cialis 10mg
Pingback: prednisone pill
Pingback: lipitor 10mg side effects
Pingback: weening off omeprazole
Pingback: sertraline drug test
Pingback: order diet pills from canada
Pingback: most trusted canadian online pharmacies
Pingback: weight loss pills from canada
Pingback: ivermectin lotion cost
Pingback: atorvastatin and muscle pain
Pingback: best erectile dysfunction pills
Pingback: is it legal to order viagra online in canada
Pingback: 1
Pingback: amoxicillin in uti
Pingback: buy clomid
Pingback: buy propecia online canada
Pingback: can you buy prednisone in mexico
Pingback: buy doxycycline online uk
Pingback: price of doxycycline
Pingback: buy doxycycline for dogs
Pingback: tadalafil 40 mg daily
Pingback: where to buy stromectol for humans free
Pingback: cialis au
Pingback: brand name cialis
Pingback: paypal cialis
Pingback: generic cialis 200mg pills
Pingback: buy ivermectin online canada
Pingback: buy cialis south africa
Pingback: cephalexin and stromectol
Pingback: ivermectin gold
Pingback: how much does zithramax cost
Pingback: dog wormer ivermectin
Pingback: ivermectin brand name
Pingback: salbutamol inhaler for sale
Pingback: ivermectin 12 mg tablets buy
Pingback: overnight generic viagras
Pingback: how much does ivermectin cost
Pingback: home remedies for erectile dysfunction
Pingback: cialis canada
Pingback: zithromax for strep
Pingback: the best ed pill
Pingback: lisinopril 20 mg precio
Pingback: generic dapoxetine online
Pingback: buy cialis online europe
Pingback: tamoxifen warning
Pingback: prednisone 5mg over the counter
Pingback: generic prednisone pills
Pingback: prednisone buy without prescription
Pingback: cost of ivermectin pill
Pingback: ivermectin oral 0 8
Pingback: ivermectin lice
Pingback: clamelle otc
Pingback: zithromax otc
Pingback: prescription meds without the prescriptions
Pingback: stromectol 3 mg tablets price
Pingback: viagra generic
Pingback: lasix order
Pingback: neurontin 4 mg
Pingback: chloroquine cost uk
Pingback: neurontin price
Pingback: plaquenil
Pingback: prednisone rx coupon
Pingback: modafinil sleep
Pingback: ventolin price in usa
Pingback: azithromycin 250
Pingback: valtrex cost india
Pingback: cheapest on line valtrex without a prescription
Pingback: valtrex generic canada
Pingback: cost of valtrex rx
Pingback: generic ed pills from canada
Pingback: generic ed pills from canada
Pingback: cialis dosage recommendations
Pingback: cialis dosage recommendations frequency
Pingback: sildenafil 25 mg price
Pingback: how long does cialis last
Pingback: canadian pharmacy generic cialis
Pingback: hydroxychloroquine 400
Pingback: plaquenil 200 mg prices
Pingback: plaquenil 800mg
Pingback: ivermectin pills
Pingback: order stromectol
Pingback: canada cialis 5mg
Pingback: viagra 100 mg for sale
Pingback: hydroxychloroquine sulfate corona
Pingback: ivermectin where to buy
Pingback: ivermectin cream canada cost
Pingback: ivermectin 3mg tablets price
Pingback: where can i buy original cialis
Pingback: viagra vs levitra vs cialis reviews
Pingback: ivermectin 3mg
Pingback: new ed drugs
Pingback: best otc ed pills
Pingback: cialis cheap generic
Pingback: stromectol tab price
Pingback: cialis cheap usa
Pingback: stromectol canada
Pingback: cheap viagra 100mg tablets
Pingback: stromectol ivermectin tablets
Pingback: Lanoxin
Pingback: can you take viagra and cialis together
Pingback: what happens when you take viagra for the first time
Pingback: what happens when you mix cialis with grapefruit?
Pingback: cheap prescription viagra
Pingback: Toradol
Pingback: Micronase
Pingback: Reforge
Pingback: ivermectin iv
Pingback: combivent respimat
Pingback: stromectol tablets uk
Pingback: cialis tablets
Pingback: sildenafil citrate
Pingback: generic viagra for sale cheap
Pingback: ivermektin
Pingback: buy stromectol 3 mg
Pingback: where to buy ventolin singapore
Pingback: covid prevention protocols
Pingback: Finax
Pingback: ivermectin online
Pingback: chloroquine drug
Pingback: merck covid drug
Pingback: nolvadex 40mg
Pingback: aralen eye exam
Pingback: Lyrica
Pingback: tamoxifen cream
Pingback: Anonymous
Pingback: i-mask
Pingback: dengue ivermectin
Pingback: ivermectin 1 cream
Pingback: ivermectin stromectol
Pingback: ivermectin virus
Pingback: ivermectin 8000 mcg
Pingback: ivermectin 200
Pingback: ivermectin tablet price
Pingback: ivermectin 6
Pingback: buy ivermectin uk
Pingback: Anonymous
Pingback: ivermectin
Pingback: ivermectin generic
Pingback: buy ivermectin
Pingback: ivermectin cost
Pingback: stromectol for sale
Pingback: ivermectin buy online
Pingback: where can i buy ivermectin
Pingback: ignition casino legit
Pingback: purchase ivermectin
Pingback: ivermectin tablets for humans
Pingback: cialis kaufen
Pingback: buy prednisone pill
Pingback: tadalafil and dapoxetine
Pingback: https://tadalafiled.quest
Pingback: viagra provigil interaction
Pingback: ivermectin cream 1
Pingback: rx pharmacy generic viagra
Pingback: cost of stromectol medication
Pingback: cost of generic cialis in canada
Pingback: where to order generic viagra
Pingback: ivermectin buy
Pingback: generic name for cialis
Pingback: best online cialis
Pingback: buy cialis pills online
Pingback: buy sildenafil pills from canada
Pingback: generic name for cialis
Pingback: cialis women
Pingback: ivermectin 0.5 lotion
Pingback: happy family store sildenafil pills
Pingback: sildenafil pills
Pingback: cialis alternative
Pingback: generic cialis
Pingback: what does prednisone 20mg look like
Pingback: para que es prednisone 20mg
Pingback: generic cialis walgreens price
Pingback: antiviral for covid
Pingback: molnupiravir for sale
Pingback: tadalafil mexico
Pingback: buy online
Pingback: ivermectin buy online
Pingback: side effects prednisone
Pingback: generic viagra buy
Pingback: generic cialis
Pingback: real cash casino
Pingback: cialis generic
Pingback: stromectol brand
Pingback: can you buy stromectol over the counter
Pingback: casino real money
Pingback: buy cialis online
Pingback: potenzmittel rezeptfrei
Pingback: 20mg cialis online tadalafil
Pingback: ivermectin tablets over counter
Pingback: ivermectin treatment
Pingback: clomid purchase online
Pingback: stromectol medicine
Pingback: doxycycline 200 mg
Pingback: ivermectin new zealand
Pingback: cialis without a doctor prescription
Pingback: minocycline 50mg otc
Pingback: stromectol tablets uk
Pingback: furosemide 40 mg cost uk
Pingback: can i buy lasix over the counter in australia
Pingback: invermectin
Pingback: cost of cialis at cvs
Pingback: cialis tadalafil tablets
Pingback: ivermectin purchasing
Pingback: ivermectin 1%
Pingback: ivermectin bestellen
Pingback: ivermectin pills
Pingback: ivermectin pill cost
Pingback: lucky lands
Pingback: no prescription female cialis
Pingback: stromectol cost
Pingback: ivermectin price comparison
Pingback: ivermectin 50 mg
Pingback: buy cialis no prescription australia
Pingback: generic clomid online
Pingback: clomid prices in south africa
Pingback: buy clomid 100mg online
Pingback: ivermectin otc
Pingback: where to purchase ivermectin
Pingback: can i buy clomid over the counter in australia
Pingback: stromectol ebay
Pingback: ed symptoms
Pingback: durvet ivermectin sheep drench
Pingback: side effects of ivermectin in humans
Pingback: ivermectin cream 5%
Pingback: best ed medicine
Pingback: canadian drug pharmacy
Pingback: cialis 20 mg price
Pingback: tadala