İdeologiya Nədir?
Hər insan fərqli olduğu kimi, hadisələrə baxış prizması, düşüncələri və dəyərləri də fərqli olur. Şəxs bu dəyərlərə və düşüncə tərzinə görə insanları, qrupları və hətta cəmiyyətləri müəyyən kateqoriyalara: “pis və ya yaxşı”, “dost və ya düşmən”, “yararlı və ya yarasız” və s kimi ayırır. Bəs insanın bu düşüncə tərzi necə formalaşır?
Şəxsin düşüncə tərzinin formalaşması anadan olduğu andan başlayır. Ailədə valideyinlərin ona öyrətdikləri, ilkin münasibətlər, dost əhatəsi, daha sonra məktəb və oradakı insanlarla münasibət, universitet həyatı, iş həyatı və qatıldığı digər bütün sosial qruplar zamanla həmin insanın şəxsiyətinin, o cümlədən dəyərlər sisteminin və düşüncə tərzinin formalaşmasına gətirib çıxarır.
İki şəxsin bütün bir həyat yolu eyni olmayacağına görə, həmin şəxslərin düşüncə və dəyərlərinin də tamamilə eyni olması mümkün deyil. Amma bu iki şəxsin düşüncələrinin tamamilə fərqli olacağı mənasına da gəlmir. Eyni bir sosial qrupda iştirak edən şəxslərin müəyyən ortaq düşüncələri olması təbiidir. Bu ortaq düşüncələr həmin qrupun ümümi bir düşüncəsi və hər üzvünə aid olan düşüncələrdir. Üzvləri bir birinə bağlayan, onların bir qrupda iştirakını təmin edən də elə bu ortaq düşüncələr sistemidir. Bu düşüncələr sistemi sanki qrupun sementi rolunu oynayır. Necə ki sement ayrı ayrı daşları birləşdirib bir bina qurulmasına səbəb olursa, bu düşüncələr sistemi də ayrı-ayrı insanları birləşdirib bir sosial qrup halına salır.
Bəzi nəzəriyyəçilər tərəfindən bu düşüncələr və dəyərlər sistemi ideologiya adlandırılır. Amma bir şeyi də nəzərə almaq lazımdır ki, sosial qrup və ya sinifə aid olan hər düşüncə sistemini ideologiya adlandırmaq olmaz. Düşüncənin ideologiya olması üçün müəyyən xüsusiyyətlərin olması lazımdır. Bəs ideologiyalara xas olan bu xüsusiyyətlər hansılardır?
Hədəf Kütləsi: İdeologiyaların konkret müraciət edəcəyi hər hansı bir insan qrupu, hədəf kütləsi olmalıdır. Bu hədəf kütləsi hər hansı bir sosial qrup (etnik, milli, dini, cinsi və s) və ya sosial sinif ola bilər. Məsələn, marksist ideologiyasının hədəf kütləsi sosial sinif olan prolitarlar, nazilərin – etnik qrup olan almanlar, feministlərin – cinsi əsaslı qrup olan qadınlar idi.
Problemin təsviri: Hədəf kütləsinin yaşadığı problemlər ideologiya daxilində açıq şəkildə təsvir olunmalıdır ki, həmin kütlə ideologiyaya bağlansın. Problem təsviri həm də hədəf kütləsində “dost-düşmən” anlayışı yaradır. Məsələn, anarxizm problemləri təsvir edərkən bütün günahları dövlət və ya hər hansı bir hakimiyyətdə, marksizm burjazyada, nazilər isə yahudilərdə görmüşlər. Ortaq problem insanları birləşdirmək üçün ən yaxşı vasitələrdən biridir.
Hədəf: İdeologiya kütlə üçün konkret hədəflər qoyur ki, bu hədəf həmin kütlənin son məqsədi sayılır. Göstərilən hədəf rasyonal amma əl çatmaz olmalı və bütün kütlənin maraqlarına xitab etməlidir. Əsasən ideologiyalar daxilində hədəflər miflər vasitəsi ilə izah olunur. Miflər gələcəyi və son hədəfi göstərdiyi kimi, həm də keçmişi də izah edə bilər. Məsələn, Nazilərin “Saf Qan” mifinə görə gələcəkdə saf qandan olan insanların hakimiyyəti altında xoşbəxt bir dünya olacaq. Koministlərin mifinə görə isə gələcəkdə sinifsiz və bütün istəklərin həyata keçdiyi ideal və xoşbəxt bir cəmiyyət qurulacaq.
Həll Yolu: İdeologiya kütlənin problemlərinin həlli və kütlənin hədəfinə çatması üçün konkret praktik yolları göstərməlidir. Nazilərin seçdiyi müharibə, bolşeviklərin seçdiyi inqilab məqsədə çatmaq üçün bir yol idi.
Doqma yaratmaq: Hər ideologiya öz daxilində müəyyən bir prinsiplər yaradır ki, bu prinsiplərə qarşı çıxmaq və hətta bunun düzgün və ya yanlış olduğunu müzakirə etmək xəyanətlə qarşılana bilər. Artıq müzakirə olunmadan qəbul olunan bu prinsiplər doqmalaşır. Bu doqmalar həmin ideologiyanın dayaq nöqtələridir. Doqmaların yanlışlığının isbatı ideologiyanın məhvinə qədər gətirib çıxara bilər. Məsələn, bir liberal cəmiyyətdə ümümi mənfəəti əsas göstərərək bir fərdin hüququnun tapdalanması, kominist bir cəmiyyətdə isə əslində özəl mülkiyyətin niyədə pis olduğunun müzakirə obyektinə çevirməsinin necə qarşılanacağını düşünmək doqmaların gücünü və bir ideologiya üçün nə qədər lazım olduğunu anlamağa kifayət edir.
Elmi təməl: hədəf kütləsini ortaya atılmış idealogiya həqiqətlərinə inandıra bilmək üçün həmin idealogiyanın elmi təmələ əsaslanması lazımdır. Elm insanlarda bir inam və güvən hissi yaradır və insanlar daha tez inanmağa başlayırlar. Məsələn, marksizm dialektik materyalizm metodu ilə kapitalizmi izah etməyə çalışmış, qurulacaq sosializmi elmi sosializm deyə adlandırmış və ütopyaçı sosyalizmdən bunu fərqləndirmişdir. Bununlada sosializmin bir elm, yəni həqiqət olduğunu göstərməyə çalışmışdır. Təbii ki də, bu insaların daha tez inanması ilə nəticələndi.
Yuxarıda sadaladığımız xüsusiyyətlər əgər bir düşüncə sistemində yoxdursa o ideologiya deyil, sadəcə düşüncə sistemi olaraq qalacaq. Məsələn, hədəfi olmayan, həll yolu təklif etməyən və ya müəyyən bir problemin varlığını ortaya qoymayan bir ideologiya düşünülməsi çox çətindir.
İdeologiya termin olaraq
“İndiyə qədər heç bir kəs ideologiyanın tək və tam tərifini verməmişdir.” Terry Eagleton
İdeologiya siyasət elmində ən çox tərif verilən terminlərdən biridir. Buna baxmayaraq bu terminin hələ də tam və dolğun izahata ehtiyacı var. Təriflərin müxtəlifliyi və çoxluğuna görədir ki, termin bir çox mənalarda – həm müsbət, həm də mənfi mənalarda işlədilmiş və tənqid olunmuşdur. Məsələn, bəziləri tərəfindən “dünya görüşü” (Weltanschauung) mənasında izah edilən ideologiya, bir çoxları tərəfindən “subyektiv və düzgün olmayan düşüncələr sistemi” mənasında izah edilir.
- Sosial həyatda mənalar, göstəricilər və dəyərlərin yaranması prosesi
- Müəyyən bir sosial qrup və ya sinifə məxsus düşüncə və dəyərlər sistemi
- Bir siyasi iqtidarı qanuniləşdriməyə çalışan düşüncələr sistemi
- Bir siyasi iqtidarı qanuniləşdirməyə çalışan yanlış düşüncələr sistemi
- Sosial mənfəət üçün yaradılmış düncələr sistemi
- Kimlik və eynilik düşüncəsi və. s
kimi təriflər ideologiyaya verilən izahatlardan sadəcə bir neçəsidir. Buradan da göründüyü kimi ideologiya haqqındakı təriflər bir mənalı deyil. Tarix irəlilədikcə idoelogiya termininə də baxışlar dəyişir və tərixin müxtəlif dövürlərində, müxtəlif filosoflar tərəfindən terminə fərqli izahlar verilir.
Qaynaqlar:
- Prof. Dr. Daver, Bülent. Siyaset Bilimine Giriş. Ankara: Yargı Yayın Evi, 1993.
- Qaralov, Zahid. İdeologiya və Mənəviyyat. Bakı: Hüquq Ədəbiyyatı Nəşriyyatı, 2008.
- Şirəliyev, Həsən, və Əli Əhmədov. Politologiya (ali məktəblər üçün dərslik). Bakı: Təbib Nəşriyyatı , 1997.
- Türk, M Bahdır. “İdeoloji.” Siyaset, Red. Mümtazer Türköne. Ankara, 2003.
Pingback: viagra without a doctor prescription
Pingback: viagra 100mg
Pingback: chloroquine phosphate
Pingback: best cialis site
Pingback: doctor7online.com
Pingback: albuterol inhaler generic prices
Pingback: ciprofloxacin order
Pingback: vigra.com
Pingback: cialis no doctor's prescription
Pingback: chloroquine otc
Pingback: hydroxychloroquine tablet price
Pingback: buy cialis
Pingback: overnight canadian viagra
Pingback: brand viagra over the net
Pingback: generic viagra 24 hours delivery
Pingback: buy chloroquine phosphate
Pingback: viagra without doctor prescription
Pingback: admission essay writing service
Pingback: ed meds online
Pingback: help with thesis statements
Pingback: cheap essay writers
Pingback: cialispills online
Pingback: online pharmacy without scripts
Pingback: buy online europe
Pingback: can i buy in uk
Pingback: legal canadian online pharmacies
Pingback: apply for cvs pharmacy online
Pingback: keto diet plan free
Pingback: sublingual viagra
Pingback: pharmacy technician training program online
Pingback: amlodipine lisinopril combination pill
Pingback: atorvastatin price at walmart
Pingback: escitalopram come in an elixir
Pingback: buy viagra malaysia online
Pingback: duloxetine 30mg capsules 558
Pingback: cialis official website
Pingback: viagra buy no prescription canada
Pingback: amoxil price
Pingback: anyone buy propecia online
Pingback: prednisone 25mg from canada
Pingback: buy cialis soft online
Pingback: buy ivermectin tablets
Pingback: buy cialis professional 20 mg
Pingback: generic cialis 20mg
Pingback: ivermectin drug
Pingback: buy stromectol online for humans antiparasitic
Pingback: petsmart ivermectin
Pingback: ivermectin interactions
Pingback: zithramax purchase
Pingback: ventoline 0 2 mg
Pingback: cattle ivermectin for humans
Pingback: cialis generic
Pingback: zithromax fever
Pingback: is lisinopril a good drug
Pingback: dapoxetine and sildenafil citrate tablets
Pingback: buy z pack over the counter
Pingback: azithromycin zithromax over the counter
Pingback: 25 mg generic viagra
Pingback: where can you buy cialis
Pingback: ivermectin 5 mg price
Pingback: cialis 20mg 30tabs
Pingback: generic viagra 75mg
Pingback: meritking
Pingback: elexusbet
Pingback: eurocasino
Pingback: madridbet
Pingback: meritroyalbet
Pingback: eurocasino
Pingback: eurocasino
Pingback: meritking
Pingback: meritroyalbet
Pingback: meritroyalbet
Pingback: websites with slots
Pingback: levitra 10 mg
Pingback: fake viagra pills
Pingback: canadian cialis
Pingback: viagra sale cape town
Pingback: viagra tablet sizes
Pingback: perabet
Pingback: side effects viagra
Pingback: is viagra a vasodilator
Pingback: cialis and high blood pressure
Pingback: madridbet
Pingback: ivermectin buy australia
Pingback: elexusbet
Pingback: trcasino
Pingback: how to buy albuterol inhaler
Pingback: cialis for women
Pingback: sildenafil prices
Pingback: ivermectin 6mg
Pingback: trcasino
Pingback: tombala siteleri
Pingback: tombala siteleri
Pingback: tombala siteleri
Pingback: flccc ivermectin
Pingback: partell pharmacy
Pingback: meritroyalbet
Pingback: Anonymous
Pingback: heb pharmacy
Pingback: stromectol 12mg
Pingback: ivermectin buy
Pingback: ivermectin 3 mg dose
Pingback: ivermectin 4000
Pingback: ivermectin 5ml
Pingback: stromectol 3 mg tablet
Pingback: Anonymous
Pingback: stromectol for head lice
Pingback: cost of ivermectin
Pingback: ivermectin in india
Pingback: ignition casino code
Pingback: where can i buy ivermectin
Pingback: ivermectin treatment for covid
Pingback: prednisone 20mg usa
Pingback: india pharmacy tadalafil
Pingback: research tadalafil
Pingback: meritroyalbet
Pingback: buy provigil using paypal
Pingback: stromectol pill
Pingback: cialis coupon
Pingback: ivermectin 3 mg tablet dosage
Pingback: how to buy zithromax online
Pingback: how to buy cialis without a prescription
Pingback: sildenafil walgreens
Pingback: buy ivermectin cream
Pingback: where to buy cialis otc
Pingback: cialis pill
Pingback: cialis no prescription
Pingback: generic sildenafil pills online
Pingback: how to get cialis discount
Pingback: baymavi
Pingback: baymavi
Pingback: tadalafila
Pingback: prescription drugs
Pingback: canadian drugs
Pingback: ivermectin liquid
Pingback: how to purchase sildenafil pills
Pingback: sildenafil tablets
Pingback: what is cialis
Pingback: buy cialis online
Pingback: generic cialis daily use
Pingback: tombala siteleri
Pingback: how to order prednisone online
Pingback: half life of prednisone 20mg
Pingback: cialis no prescription
Pingback: molnupiravir
Pingback: merck covid pill side effects
Pingback: buy cialis online no prescription
Pingback: 1abysmal
Pingback: generic cialis professional
Pingback: generic cialis singapore
Pingback: cialis super active
Pingback: cialis generic in south africa
Pingback: child porn
Pingback: stromectol otc
Pingback: slots
Pingback: prednisone side effects in women
Pingback: buy viagra online
Pingback: cialis goodrx
Pingback: online casino bonus codes
Pingback: sildenafil bnf
Pingback: cheap tadalafil
Pingback: pa borgata online casino
Pingback: ivermectin study
Pingback: stromectol tab 3mg
Pingback: ivermectin for sale humans
Pingback: stromectol sales
Pingback: ivermectin wormer
Pingback: best casino online
Pingback: mexico ivermectin
Pingback: best liquid tadalafil
Pingback: generic
Pingback: generic viagra reviews
Pingback: cialis 20mg online
Pingback: ivermectin 90 mg
Pingback: ivermectin for rosacea
Pingback: generic cialis online prescription
Pingback: intermectine
Pingback: clomid cost
Pingback: how to buy cialis without a prescription
Pingback: stromectol uk buy
Pingback: buy doxycycline hyclate 100mg without a rx
Pingback: stromectol ingredients
Pingback: ivermectin 2%
Pingback: purchase stromectol online
Pingback: ivermectin 5
Pingback: get stromectol online
Pingback: minocycline 100 mg for sale
Pingback: stromectol order
Pingback: order ivermectin online
Pingback: 40mg lasix cost
Pingback: lasix no preiscription
Pingback: free samples of cialis
Pingback: ivermectin and covid
Pingback: stromectol 12mg
Pingback: how to use ivermectin for dogs
Pingback: stromectol otc
Pingback: buy ivermectin cream for humans
Pingback: ivermectin 1
Pingback: child porn
Pingback: luckylandslots.com login
Pingback: cialis patent expired
Pingback: ivermectin 500mg
Pingback: ivermectin 6
Pingback: cialis professionals
Pingback: stromectol 15 mg
Pingback: jama ivermectin
Pingback: ivermectin uses in humans
Pingback: clomid sale canada
Pingback: where to buy over the counter clomid
Pingback: buy clomid 50mg uk
Pingback: stromectol for scabies
Pingback: ivermectin 3mg pill
Pingback: ivermectin virus
Pingback: ivermectin 3mg dose
Pingback: how to get prescription drugs without doctor
Pingback: ivermectin horse paste human dosage
Pingback: thomas borody ivermectin
Pingback: ivermectin for coronavirus
Pingback: ivermectin from india
Pingback: erectyle disfunction
Pingback: ways to treat erectile dysfunction
Pingback: buy prescription drugs from canada cheap
Pingback: non prescription ed drugs
Pingback: pet meds without vet prescription canada
Pingback: cialis
Pingback: viagra cialis levitra
Pingback: ivermectin for pinworms