Kimliyimiz, mənimiz, özümüz
İsa Şahmarlı və ya Azadlıq bizə niyə lazımdır?
Tuncay Takmaz
Sadə təsvirlə, kimlik insanın gördüyü və ya görməkdə olduğu işlər, içindi olduğu vəziyyəti və idealar üçbucağında baş verən dərketmə prosesindən çıxır. Bu proses ətrafın, özün və fəaliyyətin dərk edilməsini əhatə edir. Dərk etmə özü bilmə, öyrənmə və başa düşməni əhatə edən mental bir prossesdir. İnsanın özünün dərk etdiyi və yaratdığı öz kimliyindən başqa çevrəsinin də onun üçün yaratdığı kimliklər olur. Bu kimliklər qarşılıqlı olaraq bir-birinə təsir edir və bir-birini yenidən formalaşdırır. Yəni, insanın özünü, çevrəsini və öz görüdüyü işləri (gələcək arzu və planlarını da) necə dərk etməsi onun bu sadalananları çevrəsinin necə dərk etməsinə təsir edir və əksinə. İnsanın kimliyi onun arzu və planlarını formalaşdırır (digər faktorlarla birlikdə) və yenə də əksinə. İnsanlar kimi cəmiyyətlərin də kimlikləri olur və ya insanlar fərdi kimlikləri ilə yanaşı birgə kimliklər də yaradırlar.
Mən və Öz
Kimlik yaranma prosesində çoxlu “mən”lər yaranır. “Mən”lər öyrənilməsi çətin olan bir “öz” üzərində yaranır. Başqa sözlə, “mən”lər çevrəmizlə “öz”ümüzün arasında baş verən, onların hər iksinin yaratdığı məhsullardır. “Öz”ün də çevrədə baş verənlərə qapalı olduğunu heç nə sübut etmir. Doğuşdan “öz”də var olan hansısa genetik ötürülmüş məlumat və xüsusiyyətlərdir. Öz daha çox biolojidir, daha çox stimulusdur, nəyin ki, motivasiya.
“Öz”ümüz “mən”lərimizdə müxtəlif cür əks olunur. Bəzi “mən”lərimiz özümüzə daha yaxındır. Onda rahatlıq tapırıq. Məlumatlar özümüzə toxunanda emosiyalarımız üzə çıxır. Bu toxunma bir başa baş vermir, aradakı mənlərdən keçir. Hansı məndə “öz”ümüz çoxdur, ona toxunulduğu halda daha çox emosiya yaranır.
Yaşamımızın başlanğıcında “mən”lərimiz az olur və daha çox “öz”ümüzə oxşayır. Yaşam davam etdikcə başlanğıcdakından daha çox “mən”lərimiz yaranır, daha çox özümüzə az oxşayan “mən”lərəmiz yaranır. Biz daha çox “öz”ümüz deyil, çevrəmiz oluruq. “Mən”lərin sayının artması ilə “öz”ümüzlə “mən”lərimiz arası daha da bulanıqlaşır.
İnsan sosial vahid kimi daima yenilənir, özünü hadisələrlə qurur. Yaşam hadisələr deməkdir, zamanın keçməsi deyil. Bu kontekstdə hadisə zaman alımlılığından asılı deyil. “Mən” yaradan hər bir hal vacib hadisədir. Misal üçün, universitetdə təhsil almağımız bir hadisədir, amma onun içində də hadisələr olur. Başqa bir misal, işsiz qalmaq və ya ailə qurma bir hadisdir. Başqa biri ilə xoş münasibət qurmağınız və ya davanız da bir hadisə ola bilər, o halda ki, sizdə kiçik də olsa bir “mən” yaratsınz. Burada söhbət bu cür hadisələrdən gedir.
Az zamanda daha çox fərqli hadisələr yaşamış insanlar da ola bilər. Daha çox zamanda daha az hadisələr yaşamış insanlar da ola bilər, olur. Yeri gəlmişkən, müdrik yəqin ki olduğu çevrəsinə nisbətən daha çox fərqli hadisə yaşamış, “öz”ü ilə “mən”lərinin arası daha çox bulanıqlaşmış, sualları və cavabları yenə çevrəsinə münasibətdə daha çox olan, nəticədə az və hər dediyini dərk edərək danışan insana deyirlər.
İnsanın bəzən içində döyüşən, onu tərəddüdə salan “mən”ləri olur. Yəqin ki, içimizdə döyüşən “mən”lərimizdən birində olan öz digərindəkindən daha çox və ya az olanda biz içimizdəki bu döyüşü daha çox hiss edirik.
Azadlıq və biz (“mən”lərimiz və özümüz)
Hər bir insanın “öz”ü az və ya çox, bu və ya başqa şəkildə çevrəsindən fərqli olur. Elə bu fərqlilikdən “mən”lər yaranır. “Öz”ümüzü tam əhatə edəcək çevrəmizin çəkə bildiyi bir “mən” yoxdur. Ona görədə “öz”ümüzü parçalayırıq və çevrəmizin bizə tanıdığı imkanlardan asılı olaraq çoxlu “mən”lər yaradırıq (və ya yaranır) və “öz”ümüzün parçalarını həmin “mən”lərə doldururuq. Bu zaman çalışırıq ki (və ya buna itələnirik), “öz”ümüzü çevrəmizin sevdiyi “mən”lərə dolduraq. Doldura bilmədiyimiz bizə narahatlıq verir. Ya onu bütovlüklə gizlədirik, ya da mümkün qədər az və ya çox dərəcədə çevrəmizin sevmədiyi hansısa bir “mən”ə yerləşdirək.
Azadlıq bu yerdə lazımdır. İnsan “öz”ünü rahatlıqla “mən”lərə yerləşdirə bilməsi üçün onun özünü ifadə azadlığına ehtiyacı var. Necə də gözəl müəyyənləşdirilmişdir, özünü ifadə azadlığı! Bax, buradakı “öz” bu yazıda bura qədər bəhs etdiyimiz “öz”dür. Bu azadlığın sekulyar dövlətin hüquq normalarında təsbit olunması azdır. Dövlət əsl işi təsbit deyil, bu təsbitin arxasında durmaq, özünü ifadə azadlığının insanlar tərəfindən dadılamasına təminat verməkdir. Özünü ifadə azadlığına başqaların tərəfindən dərk edilmə, tolerans münasibəti əlavə edərsək insan xoşbəxtliyi üçün lazım olan şəkil tamamlanmış olur.
“Azərbaycan Cəmiyyəti və İsa Şahmarlı”
Artıq bura qədər deyilənlərin “Azərbaycan cəmiyyəti və İsa Şahmarlı” hadisəsinə nə dəxli olduğu anlaşılmış olmalıdır. İsa “öz”ünü ifadə azadlığının dadına lazımınca baxa bilmədiyi, onun “mən”lərindən birini çevrəsi- Azərbaycan cəmiyyəti qəbul etmədiyi, “öz”ünün çox əzildiyi üçün bu cəmiyyətdən ayrıldı. O dediyində haqqlı deyildimi?! Biz hamımız günahkarıq. Ona aqressiya ilə yanaşanlar da eyni problemdən əziyyət çəkmir mi? Onlar bəyəm “öz”lərini azad ifadə edə bilirlər mi? Məncə, yox. Onlarda Şahmara qarşı olan aqressiya da bu səbəbdən yaranır.
Bəs, heç kimin özünü tam azadcasına ifadə edə bilmədiyi, başqaları tərəfindən heç də hər zaman (bəlkə də çox vaxt) tolerans görməyən insanların yaşadığı Azərbaycan cəmiyyəti kimdir? Kimliyi nədir? Biz özümüzü hələ tanımırıq, çünki azad deyilik. Azadlığımız yarandıqca biz əslində kimik, Azərbaycanlı kimdir, o zaman biləcəyik. Yalnız azad iki insan bir birini dərk edə bilər. Hələlik ki, hamımız hamımıza, hər kəs hər kəsə kar, kor və laldır. Azad olanın çox, azad olmayanın bir adı var, o da qul. Adımız çoxalsın!

Hər yayımda təqdim olunan mövzu başlıqlarında müəllifi olduğunuz və ya tərcümə etdiyiniz məqalələri bizim veb-səhifəmizdə yayımlıya bilərsiniz.
Pingback: viagra without a doctor prescription
Pingback: viagra 100mg
Pingback: chloroquine phosphate
Pingback: best cialis site
Pingback: generic ventolin inhalers for sale
Pingback: generic viagra names
Pingback: purchase cialis
Pingback: buy ciprofloxacin
Pingback: cialis 20mg
Pingback: tadalafil 5mg
Pingback: chloroquine for lupus
Pingback: hydroxychloroquine coupon
Pingback: viagra 100mg pills for men
Pingback: order viagra without prescription
Pingback: bimatoprost ophthalmic solution cost
Pingback: cialis online
Pingback: buy chloroquine phosphate
Pingback: law school essay review service
Pingback: how much is a cialis prescription with no insurance
Pingback: buy viagra without a script
Pingback: writing a thesis paper
Pingback: thesis statement help
Pingback: fast custom essays
Pingback: dissertation outline
Pingback: curved penis and cialis
Pingback: tadalafil generic availability
Pingback: Cytotec
Pingback: best 10 online canadian pharmacies
Pingback: where to buy cialis
Pingback: 20mg for sale
Pingback: fastest delivery of generic
Pingback: best time of day to take cialis
Pingback: cialis and blood pressure
Pingback: do i need a prescription for cialis
Pingback: keto and intermittent fasting
Pingback: treatment for erectile dysfunction
Pingback: when viagra doesnt work
Pingback: does fluoxetine get you high
Pingback: prilosec otc and alcohol
Pingback: how can i get cialis
Pingback: cialis 10 mg daily use
Pingback: cheap viagra soft
Pingback: oral ivermectin for scabies
Pingback: jama ivermectin
Pingback: pharmatize 20mg cialis
Pingback: casino welcome bonus
Pingback: street value viagra 100mg
Pingback: cialis liquid
Pingback: cialis coupons 10 mg
Pingback: viagra 25 mg precio
Pingback: top 10 baccarat
Pingback: male enhancement pills with tadalafil
Pingback: other pills with sildenafil citrate
Pingback: canadian generic cialis
Pingback: buy viagra from canada
Pingback: top 10 viagra tablets
Pingback: buy viagra near me
Pingback: can cialis cause high blood pressure
Pingback: viagra price comparison
Pingback: list price for viagra 100 mg
Pingback: ivermectin tablets order
Pingback: albuterol rx coupon
Pingback: ivermectin virus
Pingback: canadian cialis pills
Pingback: viagra for men
Pingback: how to get cheap viagra online
Pingback: ivermectin pills for sale
Pingback: stromectol where to buy
Pingback: ventolin online nz
Pingback: flccc ivermectin
Pingback: flccc.net website
Pingback: Anonymous
Pingback: flcc blackboard login
Pingback: stromectol 0 5 mg
Pingback: stromectol price usa
Pingback: ivermectin where to buy for humans
Pingback: stromectol generic name
Pingback: ivermectin buy online
Pingback: ivermectin cost
Pingback: where to buy ivermectin pills
Pingback: Anonymous
Pingback: stromectol canada
Pingback: ivermectin 0.5% brand name
Pingback: where can i get ivermectin
Pingback: ivermectin tablets for humans
Pingback: where can i buy ivermectin
Pingback: ivermectin online
Pingback: where can i buy ivectermin
Pingback: stromectol walgreens
Pingback: ignition casino united states
Pingback: ivermectin india
Pingback: tadalafil otc
Pingback: purchase prednisone generic
Pingback: cialis for women
Pingback: buying tadalafil online
Pingback: provigil generic manufacturer
Pingback: ivermectin ebay
Pingback: ivermectin pills human
Pingback: viagra homme
Pingback: generic form of cialis
Pingback: where can you buy viagra pills
Pingback: zithromax purchase online
Pingback: ivermectin online
Pingback: what is cialis
Pingback: medshuku cialis without prescription
Pingback: buy cialis online fast delivery
Pingback: sildenafil pills prescription
Pingback: cialis prix
Pingback: buy cialis
Pingback: buy cialis online without a prescription
Pingback: ivermectin for cattle
Pingback: sildenafil tablets australia
Pingback: sildenafil citrate for sale
Pingback: prescription drugs online without
Pingback: buy generic cialis online
Pingback: tadalafil tablet
Pingback: tadalafil bnf
Pingback: buy prednisone uk
Pingback: generic tadalafil no prescription
Pingback: prednisone 20mg west ward
Pingback: monlupiravir
Pingback: online cialis prescription
Pingback: cheap molnupiravir
Pingback: 1initially
Pingback: generic cialis uk cost
Pingback: marley drugs tadalafil
Pingback: tadalafil cvs
Pingback: ivermectin 0.5%
Pingback: steroid side effects
Pingback: viagra dosage
Pingback: cialis walmart
Pingback: online casino real money usa no deposit
Pingback: stromectol xr
Pingback: viagra purchase in canada
Pingback: how can i get cheap cialis
Pingback: frontline doctors ivermectin
Pingback: ivermectin 500ml
Pingback: ivermectin ingredients for humans
Pingback: us online casino
Pingback: ivermectin for humans dosage
Pingback: tadalafil liquid
Pingback: chewable viagra
Pingback: generic cialis
Pingback: stromectol tab price
Pingback: stromectol stay active
Pingback: cialis 5mg no prescription
Pingback: where to buy ivermectin
Pingback: clomid price
Pingback: cialis no prescription online
Pingback: buy ivermectin cream for humans
Pingback: doxycycline monohydrate
Pingback: ivermectin bestellen
Pingback: ivermectin tabletten für menschen kaufen
Pingback: cialis online pharmacy
Pingback: generic cialis online
Pingback: buy liquid ivermectin
Pingback: what happens if a female takes viagra
Pingback: stromectol covid
Pingback: ivermectin syrup
Pingback: lasix for sale online
Pingback: lasix to buy
Pingback: where to buy stromectol
Pingback: buy cialis 36 hour online
Pingback: buy tadalafil powder
Pingback: ivermectin 24 mg
Pingback: ivermectin for alpacas
Pingback: tadalafil powder
Pingback: buy stromectol online
Pingback: stromectol 5 mg
Pingback: buy ivermectin nz
Pingback: buy ivermectin online
Pingback: viagra side effects alcohol
Pingback: stromectol medication
Pingback: luckyland casino play
Pingback: order cialis canada
Pingback: ivermectin 8000 mcg
Pingback: ivermectin tablet 1mg
Pingback: generic cialis black
Pingback: ivermectin 4000 mcg
Pingback: ivermectin kills covid
Pingback: buy ivermectin online
Pingback: cialis inr
Pingback: buy clomid online uk 50mg
Pingback: clomid medication online
Pingback: where to buy ivermectin uk
Pingback: clomid iui
Pingback: buy stromectol tablets
Pingback: dengue ivermectin
Pingback: molnupiravir same as ivermectin
Pingback: natural herbs for ed
Pingback: ed drugs over the counter
Pingback: ivermectin dosage for dogs
Pingback: ivermectin dosage for dogs for heartworm prevention
Pingback: ivermectin for sheep and goats
Pingback: ivermectin structure
Pingback: cheap medication online
Pingback: how to fix ed
Pingback: buy prescription drugs online without
Pingback: canadian online drugstore
Pingback: tadalafil tablets 20 mg india
Pingback: ivermectin skin rash
Pingback: le cialis