İqtisadi artım yoxsa azalma?
Toğrul Maşallı
Hər bir iqtisadiyyatın əsası istehlakdır. Məhz onun artımına görə əhalinin rifahını daha dəqiq ölçmək olar. İndiki zamanda dünyada yerləşən bir çox ölkənin məhz istehlak iqtisadiyyatı ilə çox böyük problemləri var. Buna görə də, demək olar ki hər yerdə istehlakın təşviqinə tədbirlər hazırlanır və reallaşdırılır. Azərbaycanda “istehlak” iqtisadiyyatı hələ öz yerini tutmayıb və buna görə biz hələ əhalinin xərclərindən elə də asılı deyilik. Bunun səbəbi iqtisadiyyatda əsas sifarişçinin dövlət olmasıdır.
Amma dövlətin gəlirləri azaldıqca (çünki neft gəlirləri azalır), istehlakın və pərakəndə satışın rolu artır. Dövlət Statistika komitəsi bu məsələ ilə bağlı müəyyən məlumatlar dərc edib. Məlum oldu ki, 2013-cü ildə adam başı orta istehlak səbəti 164 manat təşkil edir, bunlardan 78,8 manat – qeyri-ərzaq məhsullarıdır, 85,2 manat isə ərzaq məhsullarıdır. Beləliklə, xərclərin 52%-ni ərzaq təşkil edir.
Əgər keçən ilin bu dövrü ilə müqayisə etsək, görə bilərik ki, ərzağın payı müəyyən qədər azalıb, 56,3 %-dən 52 %-yə qədər. Bu statistikada hətta Statistika komitəsi heç nə edə bilmədi, çünki bu göstəriciyə görə Azərbaycan dünyada qabaqcıl yerlərdən birini tutur (qeyd etmək lazımdır ki, dünya üzrə norma 30-35% təşkil edir). Amma ərzaq mallarının payının azalması həmçinin qeyri-ərzaq mallarının qiymətlərinin artımı ilə də bağlı ola bilər. Məhz buna görə xərclər də arta bilər.
Eyni zamanda keçən ilin bu dövrü ilə müqayisədə, rəsmi istehlak səbəti 14,7 % artıb. Bu faiz elə də az deyil. Çünki eyni müddət ərzində dövlət büdcəsindən maaş alanların gəlirləri yalnız orta olaraq 10% artıb. Bu artım yalnız satıcıların xeyrinə işlədi, çünki məhz onlar qiymət artımı üçün səbəb tapa bildilər.
Ümumiyyətlə Dövlət statistika komitəsi heç özü də bilmədən dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilmiş yaşamaq üçün zəruri olan minimumumu təkzib etmiş oldu. Belə ki, müvafiq dövlət qurumlarının qərarlarına görə 2013-cü il üçün yaşayış minimumu 125 manatdır. Nəzərə alsaq ki, bu minimum istehlak səbətinə bərabər olmalıdır, o zaman bu göstəricilər arasında fərq 40 manat təşkil edir. Bu yalnız işləmək qabiliyyəti olan insana aiddir, orta minimumu götürdükdə isə – 116 manat, o zaman bu fərq bundan da çox olacaq.
Yeri gəlmişkən, QHT və müstəqil ekspertlər tərəfindən təxmini müəyyən edilmiş istehlak səbəti və Dövlət statistika komitəsinin göstəricisi demək olar ki, eynidir. Fərq yalnız 5-10 manatdır, bu fərq isə yalnız müəyyən sistemlərə görə yarana bilər. Amma Statistika komitəsinin öz işinin dəqiqləşdirilməsindən əhaliyə xeyir gəlməyəcək.
Əsas məqamlardan başqa biri isə – əhalinin sosial müdafiəsi məsələsidir. Çünki əgər vətəndaşın öz minimal ehtiyaclarını ödəmək üçün vəsaiti kifayət deyilsə, o zaman dövlət onu təmin etməlidir. Bu sahə isə bizdə müəyyən qədər problemlidir.
İlk öncə, Dövlət Sosial Müdafiə fondunun qeydiyyatında yalnız 2 milyon insan var. İşləmək qabiliyyəti olan insanların sayı bu göstəricidən 3 milyon artıqdır. Deməli rəsmi məlumata görə Azərbaycanda 3 milyon insanın ümumiyyətlə sosial müdafiəsi yoxdur. Eyni zamanda DSMF qeyri-leqal iş ilə mübarizə aparmağa başlayıb və axırıncı 10 il ərzində qeydiyyatdan 280 min insanı keçirdib. Bunu nəzərə alsaq, DSMF üçün qalan əhalini qeydiyyata almaq üçün ən azı 200 il lazım olacaq.
İkincisi, artım ilə qəribə məqam yaranmış oldu. Çünki 10%-lik artım yalnız 200 manatdan az alan insanlara aiddir. Nəticədə çoxunun əmək haqqı 200 manatı keçdi və gəlirləri dərhal azaldı. Məsələn, əgər əvvəllər bir insan 190 manat alırdısa (bütün vergiləri çıxmaq ilə), indi 188 manat alacaq. Bundan əlavə DSMF-in başçısı elan etdi ki, bu yaxınlarda Sosial fonda ayrılan məbləğdə müəyyən dəyişikliklər ediləcək. Əgər indi əmək haqqının 25% səviyyəsində məbləğ keçirilir, və bundan 22% işə götürənin və 3%-i isə işçinin payıdırsa, indi bu nisbət 18 və 7% olacaq. Beləliklə 188 manat alan insan, indi bundan da az məbləğ alacaq.
Nəticədə Azərbaycan dünyada “analoqu olmayan” statusunu bir dəfə də təsdiqləmiş oldu. Yalnız bizdə əmək haqlarının artımı ümumi gəlirlərin artımına yox, azalmasına gətirə bilər. Amma eyni zamanda bizdə 10 ilə 800 nəfər işlərinə qaytarılmış ola bilər ki bu da özlüyündə mühüm dərəcədə vacib göstəricidir.

Hər yayımda təqdim olunan mövzu başlıqlarında müəllifi olduğunuz və ya tərcümə etdiyiniz məqalələri bizim veb-səhifəmizdə yayımlıya bilərsiniz.
Pingback: viagra without a doctor prescription
Pingback: viagra 100mg
Pingback: chloroquine phosphate
Pingback: Buy viagra usa
Pingback: cost of cialis
Pingback: best cialis site
Pingback: doctor7online.com
Pingback: cialis super active
Pingback: albuterol without dr prescription usa
Pingback: cialis super active
Pingback: cipro
Pingback: cealis
Pingback: viagra on line no prec
Pingback: Viagra mail order usa
Pingback: viagra generic online usa pharmacy
Pingback: cialis without a doctor prescription
Pingback: cialis discount
Pingback: buy real cialis online
Pingback: when will cialis go generic
Pingback: where to buy cialis
Pingback: viagra 50mg
Pingback: viagra generic
Pingback: viagra generic
Pingback: erection pills that work
Pingback: male erection pills
Pingback: ed medications
Pingback: chloroquine cost
Pingback: hydroxychloroquine cost australia
Pingback: online pharmacy
Pingback: Cialis in usa
Pingback: buy vardenafil
Pingback: levitra 20mg
Pingback: parx casino online
Pingback: over counter viagra alternative walmart
Pingback: online casino with free signup bonus real money usa
Pingback: cialis dosage
Pingback: sildenafil 100mg
Pingback: real money online casino
Pingback: casino
Pingback: canadian online pharmacy cialis
Pingback: cash advance online
Pingback: best place to buy careprost
Pingback: short term loans
Pingback: online loans
Pingback: viagra pills
Pingback: best real money online casinos
Pingback: cialis 5 mg
Pingback: canadian viagra 50mg
Pingback: hoyle casino software download
Pingback: minerva
Pingback: best slots to play online
Pingback: cialis internet
Pingback: buy cheap viagra internet
Pingback: generic cialis
Pingback: cialis internet
Pingback: cialis 20
Pingback: buy chloroquine phosphate
Pingback: play casino
Pingback: slots real money
Pingback: casino games
Pingback: online casino games for real money
Pingback: buy cheap viagra
Pingback: viagra dosage
Pingback: natural viagra
Pingback: cialis reviews
Pingback: buy ed pills online usa
Pingback: tadalafil 20 mg
Pingback: buy tadalafil
Pingback: online casino
Pingback: best online casino real money
Pingback: http://viagrabs.com/
Pingback: cialis coupons
Pingback: cialis cialis generic
Pingback: Viagra 25mg price
Pingback: Viagra 200 mg tablets
Pingback: Viagra 25 mg nz
Pingback: Viagra 120 mg without a doctor prescription
Pingback: cialis professional
Pingback: Cialis 10mg generic
Pingback: Cialis 10 mg cheap
Pingback: viagra pills
Pingback: Cialis 40 mg generic
Pingback: generic viagra names
Pingback: cheap Cialis 80mg
Pingback: tadalafil 60 mg cost
Pingback: furosemide 40mg otc
Pingback: lexapro 10 mg nz
Pingback: generic viagra cost
Pingback: viagra for sale
Pingback: viagra tube
Pingback: how to buy ashwagandha 60caps
Pingback: cialis online pharmacy
Pingback: atarax 10 mg uk
Pingback: cost of augmentin 750/250mg
Pingback: avapro 300 mg prices
Pingback: cost for viagra
Pingback: bactrim 800/160mg online pharmacy
Pingback: benicar 40mg otc
Pingback: tadalafil generic cialis
Pingback: Premarin 0,3 mg nz
Pingback: cialis user ratings
Pingback: buy viagra 50mg online
Pingback: casodex for sale
Pingback: claritin 10mg medication
Pingback: slots real money
Pingback: best viagra seller
Pingback: Alternative for viagra
Pingback: female pink viagra
Pingback: pink viagra
Pingback: cleocin 300mg generic
Pingback: Generic viagra usa
Pingback: Real viagra online
Pingback: is generic cialis good
Pingback: application essay writing service
Pingback: How to get some viagra
Pingback: editing dissertations
Pingback: Buy now viagra
Pingback: admission essay help
Pingback: customer essay
Pingback: college application essay service
Pingback: write my math paper
Pingback: thesis binding service
Pingback: help with thesis statements
Pingback: buy a research paper for college
Pingback: dramamine 50 mg pharmacy
Pingback: mba essay writing service
Pingback: tadalafil online
Pingback: viagra in japan
Pingback: canadian pharmacy viagra brand
Pingback: nortriptyline 25 mg online
Pingback: dp viagra
Pingback: how to buy viagra in australia
Pingback: buy inexpensive cialis
Pingback: buy viagra us
Pingback: aripiprazole cheap
Pingback: cialis lilly 20mg
Pingback: chinese herb viagra